Mahler, G.

Christianne Stotijn heeft dit jaar veel muziek van Gustav Mahler gezongen. Zoveel, dat ze zelfs fietsend door het drukke verkeer van Amsterdam nog steeds flinke flarden van zijn werk door het hoofd hoort gaan. Ze vindt dat vast niet erg, want ze vertelt het met glimlach. Het maken van haar nieuwe cd ’Urlicht’, met daarop vijftien van zijn liederen voor zang en piano, zal zeker aan dat dromen met muziek hebben bijgedragen. Na haar vorige cd, met liederen van Schubert, Wolf en Berg, lag de komst van een Mahler-cd eigenlijk voor de hand. Nog los van het feit dat deze Nederlandse mezzosopraan vorig jaar, dankzij Bernard Haitink, met de ’Rückert Lieder’ van Mahler bij het Koninklijk Concertgebouworkest een droomdebuut maakte. Met haar prachtige rijk gekleurde timbre, ontpopte ze zich daar als de ideale Mahler-zangeres. Een donkere stem waar stralend licht doorheen breekt, zo blijkt ook uit haar nieuwste opnamen.

Zijn liederen voor zang en piano, geïnspireerd door diep romantische teksten, lijken haar op het lijf te zijn geschreven. Zeker nu ze op deze cd wordt begeleid door Julius Drake. ‘Op een dag heb ik al het werk van Mahler voor zang en piano bij elkaar gelegd en me afgevraagd met welke liederen ik een verhaal zou kunnen vertellen.’ De cd is daarmee een soort reisverslag geworden. Dat begint als in ’Frühlingsmorgen’ de lente aan het venster klopt en de luisteraar oproept om wakker te worden: het leven is begonnen. Daarna neemt ze het publiek mee op de zoektocht zoals ieder mens die maakt naar volmaakte harmonie. Daarbij doemen momenten op van verlangen, afscheid en herinnering. De reis vindt zijn climax in het lied ’Urlicht’, waarin de mens vecht om een betere, gelukkigere wereld.

Het is een tocht die eindigt met een soort happy end, de verzoening met het leven en de dood. ‘Daar, in het lied ’Ich bin der Welt abhanden gekommen,’ vertelt Stotijn, ‘ís iemand aan het woord die totaal is verinnerlijkt. Hij hoeft niet meer voor zijn geluk te vechten. Iets waarop ieder mens aan het eind van zijn leven mag hopen. Want hoeveel familie en vrienden er ook om je sterfbed zullen staan, sterven doe je toch in alle eenzaamheid.’

Met een beetje fantasie lijkt haar keuze voor deze liederen onbedoeld ook een afspiegeling van Mahlers leven te zijn. ‘Hij heeft natuurlijk veel meegemaakt. Dat begon al met de dood van zijn broer, die hem heel na stond. Later heeft hij zijn dochtertje Maria Anna moeten begraven. Daarnaast verliep zijn huwelijk moeizaam en leed hij aan een hartkwaal waaraan hij uiteindelijk zou overlijden. We staan er nooit zo bij stil, maar vergeleken met die tijd, zo rond 1900, is het eigenlijk een luxe dat we nu bijna allemaal kunnen meemaken hoe onze ouders en ook al onze broers en zusters oud worden.’

‘Ik heb in Wenen vrijwel alle plaatsen opgezocht waarmee hij iets te maken heeft gehad. Ook zijn graf in Grinzing, even buiten de stad. Dan sta je daar en je denkt dan onwillekeurig aan het moment waarop hij daar zelf stond om dat dochtertje te begraven. En je realiseert je dat jij daar op dezelfde plek staat als waar ook zijn vrouw Alma, Alban Berg en Bruno Walter hebben gestaan toen ze Mahler begroeven. Ik werd geraakt door de eenvoud van zijn grafsteen, met als enige tekst: G. Mahler. Dat vond hij voldoende. Zoals hij daar ooit zelf over heeft gezegd: “Wie mij zoekt, vindt mij wel”.’

Kaarsjes voor Mahler
De pianobegeleiding die Julius Drake aan de vleugel ontlokt, doet haar denken aan een fluwelen orkest. ‘Toch is het niet zo gek om juist een Mahler-cd op te nemen met liederen voor piano en zang, want de meeste vocale muziek schreef hij voor deze combinatie. Hij heeft slechts een aantal daarvan later georkestreerd. Werken met Julius is een ongelooflijke ervaring. Net als met Joseph Breinl, de pianist op mijn eerste cd, krijg je echt het gevoel dat je het allemaal samen doet en uiteindelijk een eenheid vormt. Je maakt dan echt samen kamermuziek.’

‘Vanzelf gaat dat niet. Je moet er om te beginnen een bepaalde sfeer voor scheppen. Zo had ik kaarsjes aangestoken en de lichten in de zaal waren gedimd. Zo’n intieme sfeer is erg belangrijk, want bij het maken van een opname gaat het erom dat je een moment creëert waarop je muzikaal precies krijgt wat je zoekt. Zo’n moment is ongrijpbaar, je moet het oproepen om je er vervolgens aan over te geven. Dat lukt dan ook niet altijd.’

‘In zo’n geval moet je gewoon even wachten en iets anders zingen. Of weer teruggrijpen naar de tekst en het ritme. Je moet je op dat moment nogmaals goed afvragen: Wat zegt hier de componist? Als de opname dan lukt zoals jij wilt en je het gevoel hebt dat je voor de mensen die naar je cd luisteren een verhaal vertelt, dan kan het zingen van Mahler zelfs een religieuze ervaring zijn.’

‘Soms merk je dat de muziek sterker is dan de tekst. De woorden hebben dan de muziek nodig om te kunnen spreken. Dat heb je ook bij Schubert en Brahms die daar ooit zelfs een leuke uitspraak over deed. Toen hem werd gevraagd waarom hij niet wat meer gedichten van Goethe op muziek had gezegd antwoordde hij: “Ik denk dat Goethe geen muziek nodig heeft.” Het gaat dus om de combinatie van tekst en muziek, zoals ook bij Mahler. Ik bedoel dit: als het in de poëzie gaat om de natuur, hoor je in de muziek de vogels fluiten.’ ‘De natuur speelt bij Mahler een enorm grote rol. Als kind al, toen zijn vader hem vaak meenam in zijn rijtuig als hij zijn minnares opzocht. Eenmaal aangekomen liet hij zijn zoontje wachten in het bos. Op een dag was hij hem vergeten op te halen, maar toen hij veel te laat alsnog kwam opdagen, zat Gustav nog steeds daar op diezelfde plek in het bos. Met open mond zat hij te luisteren naar de geluiden van het woud.’

Zou het wellicht een idee zijn om deze teksten in het Nederlands te vertalen? ‘Dat zou goed zijn als zo’n vertaling iets toevoegt aan het origineel. Toch denk ik niet dat je daarmee de muziek dichter bij de mensen brengt. Ik merk soms dat een Nederlandse tekst juist afleidt van de muziek en het gevoel dat je wil oproepen. Het Duits, de klank van de taal waarin die teksten zijn geschreven, is helemaal verweven met de muziek.’

’Urlicht’ is klaar en onderweg naar het publiek. ‘Al met al was het maken van deze cd een leerzaam maar ook zeer moeilijk proces. Ik heb er een goed gevoel over, ofschoon ik zelf nooit tevreden ben. Ik luister er zelf ook niet meer naar. Al die tijd heb ik mezelf onder een microscoop moeten bekijken, dus wordt het tijd om Mahler even los te laten. Er wacht nog zoveel meer. Hoewel, van Mahler krijg je nooit genoeg.’

Hans Visser