Tsjaikovsky, P.I.

PORTRET

Bezielde Componist

Zielroerende melodieën van Het zwanenmeer, kleurrijke harmonieën van De notenkraker – de stijl van Tsjaikovski is bekend en geliefd. Toch zijn de man achter de muziek en zijn brede oeuvre onderbelicht.

Of het nu de betoverende balletten, het gepassioneerde Eerste pianoconcert of de mijmerende symfonieën zijn, de werken van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski raken je. De emotionele kracht en de pakkende melodieën laten je hart dansen. Wie heeft toch zulke muziek kunnen schrijven? In antwoord op die vraag is Tsjaikovski meer dan eens afgedaan als een sentimentele en gekwelde artiest. Maar de man achter de muziek was anders dan je vaak hoort: een bezielde componist die van alle markten thuis was. “Mijn werk is oprecht,” schreef Tsjaikovski. “Ik componeer vanuit een onweerstaanbare innerlijke impuls. Ik spreek in muziek omdat ik iets te zeggen heb.” Deze drijfveer had de in 1840 geboren componist al van jongs af aan. Als kind had hij voortdurend muziek in zijn hoofd. Zijn gouvernante kon hem nauwelijks achter de piano vandaan slepen. Als jonge twintiger vond hij uiteindelijk zijn carrière op het gloednieuwe conservatorium van Sint­Petersburg.

Met Tsjaikovski was Rusland een visionaire componist rijker. Luister maar naar het Vioolconcert. In die zingende solopartij horen we de gedreven componist die wil spreken in muziek. Tsjaikovski was zó geïnspireerd voor dit werk, dat hij het al binnen twee weken voltooide. Het resultaat: intens vrolijk muzikaal gejuich. Dit is hoe pure euforie klinkt. De critici hadden echter geen goed woord over voor het Vioolconcert. Nu is het een van Tsjaikovski’s geliefdste werken.

Het duurde niet lang voor Tsjaikovski wereldberoemd en razend populair werd. Hij reisde door heel Europa en zelfs naar Amerika om zijn eigen werken te dirigeren. Overal wachtte hem een jubelende ontvangst en werd hij – één keer zelfs letterlijk – op handen gedragen. Toch bleef Tsjaikovski bescheiden en oprecht. “Ik verlang met heel mijn ziel dat mijn muziek bekender wordt,” schreef hij, “en dat steeds meer mensen troost en steun vinden in hun liefde ervoor.”

Tsjaikovski was een echte allroundcomponist, thuis in veel meer genres dan balletten en symfonieën alleen. Velen weten niet dat hij naast Jevgeni Onegin en Schoppenvrouw maar liefst negen andere opera’s heeft geschreven. Ook staan er vergeten orkestsuites en een reeks intieme liederen en pianostukken op zijn naam. Nikolai Lugansky brengt op zijn cd het pianowerk De seizoenen aan het licht, een echo van de rust en inspiratie die Tsjaikovski vond in de natuur van het platteland.

De kroon op zijn brede oeuvre is zijn laatste werk: de ontzagwekkende Zesde symfonie. Met muziek vol strijd, berusting, liefde, trots en triomf is dit een briljante symfonie over het leven – met de dood als slot. Kort na de première overleed Tsjaikovski, nog vol plannen en levenslust, aan de gevolgen van cholera. Maar ongefundeerde mythes transformeerden zijn nagedachtenis in een gekwelde artiest die zelfmoord zou hebben gepleegd. Het is tijd om dit recht te zetten: Tsjaikovski was een gepassioneerde componist die zó goed in muziek wist te spreken, dat we 125 jaar na zijn overlijden nog steeds worden geraakt. Hij was hier een meester in.

Simone Leuven (1-2018)