Sjostakovitsj, D.

Sjostakovitjs' Requiem voor Rusland

De zevende symfonie van Dmitri Sjostakovitsj, gecomponeerd tijdens de Duitse belegering van Leningrad in 1941, is een uitgesproken monumentaal werk, in muzikaal en historisch opzicht. Bij Pentatone verschijnt een opname van de symfonie, gedirigeerd door Paavo Järvi. Een gesprek met de in Estland geboren dirigent over een componist die hij kent als geen ander.

Paavo Järvi is opgegroeid met Sjostakovitsj, in de breedste zin des woords: “Mijn vader (dirigent Neeme Järvi, BR) was zeer goed bevriend met de componist, en hij kwam vaak bij ons over de vloer. De ware betekenis van die man had ik als jongetje van zeven natuurlijk nog niet door, maar het heeft er wel voor gezorgd dat ik zijn muziek met de paplepel ingegeven heb gekregen. Ik hoefde Sjostakovitsj niet pas te ontdekken of leren waarderen als tiener of twintiger, zoals bij vele anderen het geval is.” In 1980 emigreerde het gezin Järvi naar de Verenigde Staten. “Die afstand is belangrijk geweest voor mijn visie op de muziek van Sjostakovitsj. Ik probeer een balans te vinden tussen de wat meer neutrale interpretatie van westerse dirigenten en de emotionele directheid van de Russische school. Hoewel ik eerlijk moet bekennen dat ik meer neig naar die laatste benadering.”

Wat dat betreft was het bijna vanzelfsprekend om de Zevende symfonie op te nemen met een Russisch orkest. “De muziek van Sjostakovitsj is niet altijd mooi, of prettig, en het kost meestal veel tijd om een orkest ervan te overtuigen om lelijke geluiden te maken, zelfs als de geest van de muziek daarom schreeuwt; bij het Russisch Nationaal Orkest gaat dat van nature. Het is in de eerste plaats natuurlijk óók een briljant, technisch uitstekend orkest, maar waarin het andere orkesten ver achter zich laat is het gevoel voor de subtiele emotionele onderlagen van de muziek. De musici weten als geen ander hoe het is om in een staat te leven die zijn burgers onderdrukt. Niet alleen uit eigen ervaringen in het verleden, maar ook omdat zij nu iets soortgelijks meemaken, gezien de huidige ontwikkelingen in het land. Zoveel is er in meer dan zeventig jaar helaas niet veranderd in Rusland.”

De Zevende symfonie gaat volgens Järvi zeker niet alleen over de opmars van het Nazi-leger en het drama van de Tweede Wereldoorlog, zoals vooral vroeger vaak werd gesteld. “De symfonie gaat over terreur en angst in veel bredere zin, over de verschrikkingen van oorlog in het algemeen en niet van één specifieke oorlog. Je zou kunnen zeggen dat deze symfonie een requiem is voor Rusland, het vrije Rusland van Sjostakovitsj’ jeugd.” Järvi vindt dat het briljante én het schrijnende van Sjostakovitsj zich vooral in de muzikale subtekst openbaren. “Er zit veel openlijke brutaliteit in de muziek, maar het zijn juist de ogenschijnlijk lichte, makkelijk in het gehoor liggende delen die echt angstaanjagend zijn. De innerlijke angst en dreiging in die passages wordt door dirigenten vaak genegeerd. Hoe laat je iets klinken als de glorieuze overwinning van de Sovjetstaat, terwijl je in diezelfde muziek je eigen weerstand tegen dat systeem verklankt? Sjostakovitsj weet muzikaal steeds tussen het uitdrukken van zijn innerlijke worsteling en het tevreden stellen van het staatsapparaat te balanceren. Je zou kunnen zeggen dat zijn muziek hem in leven heeft gehouden, hem heeft gered.”

Benjamin Rous (2-2015)