Sjostakovitsj, D.

Nadat hij met zijn opera Lady MacBeth van Mtsensk bij de partijtop in diskrediet was geraakt, schreef Sjostakovitsj zijn Vijfde Symfonie als het 'antwoord van een Sovjet-artiest op terechte kritiek'. Met deze knieval heeft Sjostakovitsj zich ongetwijfeld geweld aan moeten doen, maar hij kreeg er ook iets voor terug. Voor het eerst creëert Sjostakovitsj hier van die desolate vergezichten, even beklemmend en plastisch als affiches voor oorlogspropaganda, maar tegelijkertijd meesterlijk opgebouwd met een minimum aan middelen. De Sovjet-autoriteiten konden met deze versobering akkoord gaan, temeer omdat de finale glorieus eindigt als een 'optimistische tragedie'. Maar ook toen waren er sommigen die deze bombast niet vertrouwden. 'Het slot klinkt helemaal niet als een oplossing ... Er ligt een vreselijke, tragische kracht in de emotionele werking.', aldus de schrijver Fadejev. Slechts het Allegretto wordt gekenmerkt door het sardonische van de vroege Sjostakovitsj. Je kan deze muziek als ironisch beschouwen, maar Rostropovitsj maakt van deze scherts een sinistere dodendans, waarvan de banaliteit eerder beklemmend dan parodiërend is. In het indrukwekkende Largo, dat in sommige uitvoeringen wel eens wat langdradig wil klinken, wordt door Rostropovitsj prachtig toegewerkt naar de ontroerende inzet van de harp: een moment van kinderlijke eenvoud, met weliswaar weinig hoop, maar toch met iets van troost. Hans Jacobi