Various

Het is wellicht vreemd om een requiem verfrissend te noemen, maar tussen alle etherische religieuze muziek van Pärt en zijn navolgers zorgt Detlev Glanert voor een nieuw en wat concreter geluid binnen het genre. Zijn Requiem for Hieronymus Bosch is meer dan de zetting van een requiemtekst: het werk volgt, via toegevoegde Latijnse teksten, de gang van de Bossche schilder door het louteringsvuur en langs de zeven hoofdzonden. De muziek dringt zich dramatisch op, kent ruigere en verstilde momenten en laat, na een ietwat Orffachtig begin, de duivels en engelen los op de luisteraar op een manier waarbij de spanning geen moment inzakt. In het competente internationale solistenteam toont sopraan Aga Mikolaj speciale distinctie: zij zorgt voor betoverende momenten. David Wilson-Johnson geeft de aanvankelijk ondankbare spreekstem prachtig reliëf en kan aan het slot even uitpakken. Het Groot Omroepkoor, krachtig en subtiel, zingt als een meerstemmige topsolist en dirigent Markus Stenz haalt alle mogelijke kleuren uit het Koninklijk Concertgebouworkest. Het Requiem for Hieronymus Bosch ademt de sfeer van het werk van de kunstenaar, zonder ergens ook maar in de verleiding te komen om op de overdreven of karikaturale toer te gaan.

Hein van Eekert (4-2017)

COLUMN

Ook kijken naar muziek kan het oor bekoren
Het is een relatief begrip, maar af en toe kun je er gewoon niet omheen. De historische datum van een première of een eerste optreden. Het zal voor iedereen iets anders betekenen waar het pijltje landt. Dit keer kwam ik - niet toevallig - twee opmerkelijke momenten tegen die me hebben getriggerd: 28 augustus 2012 en 4 november 2016. Plaats van handeling: Warschau respectievelijk ’s-Hertogenbosch. Ja, hoezo? Ik zal het uitleggen. Eind augustus 2012 treden Maria João Pires en Martha Argerich in Polen op met Frans Brüggen en het Orkest van de Achttiende Eeuw tijdens een Beethovenavond. De een voor de pauze, de ander erna. Dat is op zichzelf al bijzonder: de twee grand old ladies onder de meesterpianisten op dezelfde avond op hetzelfde podium! Waarlijk een historisch moment. Vooral als je je realiseert dat het om een van de laatste gefilmde concerten van de oude, al breekbare dirigent gaat. Hij overlijdt twee jaar later, kort voor zijn tachtigste.

Nog veel uitzonderlijker wordt het als je op beide door het Chopininstituut (apart) uitgebrachte dvd’s van dat concert linksboven een sticker ziet met de tekst: ‘first recording on a period piano’. Pires speelt Beethoven 3 voor het eerst op een Erardvleugel uit 1849, Argerich neemt in Beethoven 1 hetzelfde instrument onder handen. Het zal duidelijk zijn: met groot verschil van inzicht. De Portugese doet er alles aan om zich aan te passen aan de mogelijkheden van deze Franse vleugel. Argerich probeert het instrument naar haar hand te zetten. Fascinerend om te zien en te horen. Lang leve de dvd.

Het verhaal achter dit memorabele concert wordt nog gekker als je weet hoe het tot stand is gekomen. Daarvoor moeten we iets verder terug in de tijd, als Kristian Bezuidenhout met Brüggens orkest gepland staat in Warschau. Ook met Beethoven. Doordat hij in het ziekenhuis belandt moet Bezuidenhout zijn engagement op het laatste moment annuleren. De organisatie van het festival ‘Chopin en zijn Europa’ probeert de zaak te redden en vraagt Argerich of ze wil inspringen. Omdat ze daarna niets meer van zich laat horen benadert Sieuwert Verster (de rechterhand van Brüggen) op zijn beurt Pires, die ook in town is voor dit festival.

De ontknoping vindt plaats tijdens de eerste repetitie van Brüggen en Pires in de Witold Lutoslawski-zaal van de Poolse omroep. Ineens komt Argerich toch de studio binnenlopen. Consternatie. Wat nu? Ruzie? Wie loopt boos weg? Een verongelijkte Pires of de heetgebakerde Argerich? Sieuwert kiest voor de diplomatieke weg en neemt alle schuld op zich voor dit misverstand. Er volgt een ‘oplossing’ die eigenlijk niemand voor mogelijk houdt. ’s Avonds zitten ze samen, naast elkaar, op het podium. Pires speelt het eerste deel van Beethovens Tweede pianoconcert, terwijl Martha de blaadjes omslaat; vervolgens neemt Argerich deel 2 en 3 voor haar rekening, en is Maria João de page turner. Wat was ik daar graag bij geweest. Het is weliswaar geregistreerd door de Polen (een paar visuele snippers van dit avontuur zitten in de hoogst interessante documentaire, The breath of the Orchestra, die op beide dvd’s na het concert van 2012 volgt), maar het wordt voorlopig niet uitgebracht vanwege een paar onvolkomenheden. Jammer, maar wie weet. Al ben ik al gelukkig met de twee dvd’s die nu beschikbaar zijn. Want kijken naar grote muziek en grote musici verveelt nooit.

En daarmee ik zit meteen bij het andere goede nieuws. Het Concertgebouworkest heeft een paar maanden geleden laten weten dat het een aantal video-opnamen voortaan gratis ter beschikking stelt. Wow! De in eigen beheer uitgebrachte cd’s worden nog wel – als vanouds – tegen betaling op de markt gebracht. Het videopakket met inmiddels tientallen liveopnamen van recente concerten kan iedereen die het interesseert (en waar ook ter wereld) zo ter inzage krijgen via de website van het orkest.

Een geweldig initiatief omdat het niet alleen beperkt blijft tot optredens van Mariss Jansons, Iván Fischer en Daniele Gatti. Haitink is minder vaak present, Chailly ontbreekt totaal. Maar die komen nog, hoop ik. Het zal wel met rechten te maken hebben. Maar laat ik niet zeuren. Er zit een ook registratie bij van Verdi’s Fallstaf uit het Muziektheater. En Alexander Gavrylyuk en Vladimir Jurowski met hun legendarische versie van Rachmaninovs Derde pianoconcert. Net zoals de opdrachtwerken van Louis Andriessen en Martijn Padding. Zelfs de drie masterclasses die Gatti eerder dit jaar in het Concertgebouw gaf zijn al op maat gesneden. Maar wat ontbreekt is 4 november 2016. Foutje? Nee, nee. De wereldpremière van het exuberante Bosch Requiem, dat de Duitse componist Detlev Glanert componeerde ter gelegenheid van de grote Jeroen Boschmanifestatie in ’s-Hertogenbosch, is nogmaals te bekijken. Of te beluisteren. De première in Den Bosch is gefilmd in de Sint-Jan, de tweede uitvoering (een dag later in het Concertgebouw, in de ZaterdagMatinee) is uitsluitend als audiodocument beschikbaar.

De dvd zit in het prachtig uitgegeven boekje van de Stichting Jheronimus Bosch 500, de cd in de fameuze cd-serie van het KCO. Er leiden dus verschillende wegen naar het in mijn ogen merkwaardige fenomeen dat het erop lijkt of Carl Orff (van de Carmina Burana) via Detlev Glanert weer is teruggekeerd op aarde. En dat alles dankzij Bosch. Voor beide uitgaven moet wel worden betaald.

Hans Heg (5-2017)