Beethoven, L. van

De Chinese westerling Lang Lang

De Chinese pianist Lang Lang speelde in 1995, op dertienjarige leeftijd, alle Etudes van Chopin in de concertzaal van Peking. Nu, twaalf jaar later, is het kleine wonderkind veranderd in een musicus met een sterstatus die over de hele wereld lauweren oogst met zijn optredens en zijn cd-opnamen. Onlangs maakte hij samen met Christoph Eschenbach en het Orchestre de Paris een briljante en zeer verfijnde opname van Beethovens Eerste en Vierde pianoconcert. Alle reden om zijn talent, zijn familie en zijn vaderland eens tegen het licht te houden.

door Willem Veldhuizen

De ‘Geschiedenis' speelt in het denken van de Chinese mens een grote rol. Het verleden is de inspiratiebron voor het heden en wordt voorgesteld als een ‘gouden tijdperk': een mythische paradijstoestand waarin legendarische keizers figureren en de gewone mens de beginselen van de beschaving leert. Ik denk even terug aan Adams opera ‘Nixon in China' (De Nederlandse Opera, 1988) waarin Mau in zijn gesprekken voortdurend verwees naar de literatuur en de geschiedenis, naar zijn eigen culturele wortels, in tegenstelling tot Nixon die alleen over praktische zaken sprak. Dat was geen satire maar de onvervalste waarheid: de Chinees gaat trotser met zijn cultuur om dan de Westerling.

Het is niet verwonderlijk dat pas laat toetsinstrumenten en uiteindelijk de piano een serieuze intree in de gesloten Chinese cultuur maakten. Rond 1300 werden er weliswaar westerse toetsinstrumenten door Europese bezoekers cadeau gedaan aan almachtige keizers maar deze werden als gekke curiositeiten beschouwd en bleven onbespeeld. In de jaren dertig van de twintigste eeuw wordt de piano eindelijk ruimhartig opgenomen in het, zeer onwesterse muziekleven aldaar. Wanneer in 1979 China opener en ambitieuzer wordt, het toerisme een grote vlucht neemt en studentenuitwisselingen mogelijk worden gemaakt, ontstaat de voedingsbodem die een formidabel talent als Lang Lang kan laten uitgroeien tot een wereldpianist. Dit is ook de tijd waarin de violist Isaac Stern zijn eerste cultureel-pedagogische bezoek aan China brengt. De film ‘From Mao to Mozart' die naar aanleiding van dit bezoek werd gemaakt is nog steeds een van de ontroerendste beelddocumenten uit de recente muziekgeschiedenis.

Maar terug naar de pianist. Als vijftienjarige gaat Lang Lang studeren bij Gary Graffman, en twee jaar daarna breekt hij glansrijk door als hij invalt voor een zieke André Watts. Zijn uitvoering van Tsjaikovski's Eerste pianoconcert maakt een verpletterende indruk. Vanaf dat moment is er een nieuwe ster geboren en viert hij over de hele wereld grote triomfen.

Dragon songs

Op een van zijn laatste cd's, ‘Dragon songs', is te horen hoe de pianist de geschiedenis van zijn land daadwerkelijk koestert. De titel van de cd slaat op de Gele rivier die door China slingert als een goede, welvaartbrengende draak. In een documentaire over deze ode aan China praat de pianist persoonlijk en toegewijd over dit repertoire en refereert hij aan andere inspirerende cultuuruitingen, waaronder de Chinese prentkunst. Op de cd gaat hij een regelrechte dialoog aan met het rijke Chinese verleden wanneer hij drie oude instrumenten, een antieke luit, fluit en citer, begeleidt. De verfijning van zijn pianospel op deze cd is overweldigend. Zowel de kleurenrijkdom als de lineaire, polyfone aspecten komen volmaakt aan bod. Zo is er naast de bas en de melodie veel aandacht voor de middenstemmen en dit kenmerkt hem als een moderne pianist die de Russische pianoschool en in het bijzonder Horowitz goed kent.

Lang Lang is afkomstig uit een cultureel, muzikaal milieu. Zijn vader was muzikant in het leger en zijn moeder was danseres, maar zij konden geen grote carrière maken tijdens de Culturele Revolutie. Beiden ontdekten al vroeg de bijzondere begaafdheid van hun kind en offerden alles op om hem, hopend op betere tijden, wel een carrière te bezorgen. Als elfjarige beproeft Lang Lang voor de eerste keer zijn geluk, of liever zijn kunnen, op een concours in Duitsland. Hij speelt daar o.a. Schumanns ‘Kinderszenen' op. 15 en zegt daarover later: ‘De titels van de stukken waren voor mij niet zozeer schilderingen van dingen of gebeurtenissen maar veelmeer de expressies van oude en nieuwe ervaringen.' De cd-opname die hij in 2005 van dit werk maakte is één van de mooiste van dit moment. Persoonlijke herinneringen, momenten uit de eigen ‘geschiedenis' zijn ook hier voor de interpretatie van groot belang geweest. Zo gaf zijn gedichten voorlezende moeder hem bijvoorbeeld het inzicht om ‘Der Dichter spricht', het laatste stuk uit de pianocyclus, te begrijpen en te interpreteren.
Lang Langs leven tussen Amerika, waar hij woont, en China, waar zijn wortels liggen, markeert een overgang van communistisch collectivisme naar westers individualisme of misschien nog beter solisme. De pianist heeft in zijn vaderland een absolute heldenstatus en het soms wat Amerikaanse, luidruchtige karakter daarvan stuit hoegenaamd niemand tegen de borst. Lang Lang máákte het in het Westen en daar wordt hij om bewonderd. Hij leent zijn gezicht en zijn communicatieve, charismatische persoonlijkheid voor goede doelen. En waarom niet? Ook hij levert zijn bijdrage aan de economische betrekkingen tussen Oost en West. Nota bene: dankzij hem is China nu het land met de grootste pianodichtheid ter wereld. Dat belooft veel voor de ontwikkeling van pianotalent in de toekomst. Maar afgezien van deze nevenactiviteiten is en blijft Lang Lang in de eerste plaats een fenomenale muzikant. Zijn laatste opname, het Eerst en het Vierde pianoconcert van Ludwig van Beethoven, bewijst het voor de zoveelste keer.

Christoph Eschenbach

Christoph Eschenbachs eerste ontmoeting met de jonge pianist in 1999 vond plaats op het Ravinia Festival, en wat een oriënterende auditie van twintig minuten had moeten zijn groeide uit tot een twee uur durende sessie waarin Lang Lang van alles voorspeelde. ‘Ik was gefascineerd door zijn talent en ben het nog steeds. Hij is een compleet musicus, niet alleen in technische zin zoals zoveel artiesten uit Azië, maar bovenal is hij immens muzikaal. Hoe is het mogelijk dat een jongen van zeventien jaar composities als de Intermezzi van Brahms zo rijp en diep begrijpt?' aldus de overdonderde dirigent. Uit deze ontmoeting groeide een relatie die Eschenbach omschrijft als: ‘...één die veel verder gaat dan het concertpodium. Het is een waarachtig muzikaal, zeer diepgaand gesprek.' Deze altijd nieuwsgierige communicatie tussen beide kunstenaars, die uitdaagt en ruimte geeft, is in beide concerten van Beethoven goed hoorbaar.
Lang Lang speelt het Largo uit het Eerste concert, dat al zwanger lijkt te zijn van Chopins klankwereld, uiterst precies zonder te vervallen in mathematiek. Het is Eschenbachs grote verdienste dat hij optimaal mee-ademt en openstaat voor echte rubato's die de grote structuur van het werk niet verstoren. ‘Voor 80% van al mijn collega's is Beethovens Vierde pianoconcert hét concert, en ik deel die mening,' zegt Lang Lang. Zijn uitvoering is er één van een voorbeeldige, doorzichtige schoonheid die nu eens kamermuzikaal etherisch klinkt, en dan weer aards en sensueel. Eschenbach, in het verleden zelf een uitstekende vertolker van de Weense Klassieke pianoliteratuur, kent de partituur als zijn broekzak en zorgt voor veel mooie details die minder nauwgezette collega's vaak over het hoofd zien.
De Nobelprijswinnaar Rudyard Kipling, auteur van onder andere beide ‘Jungle books', schreef ooit: ‘For East is East and West is West and never the twain shall meet.' Ik denk dat hij na het horen van deze cd van Lang Lang en Christoph Eschenbach zijn zwart-wit gestelde uitspraak in ernstige heroverweging zou nemen. Op deze opname komen Oost en West samen en ontstaat er een subliem kunstwerk.