Chopin

SPECIAL
Een zingende Chopin

Dominant en eigenzinnig, op het eigenwijze af. Elke noot, elk motief, elke frase zal en moet zijn stempel dragen. Compromisloos. Dirigenten weten daarover mee te praten: is pianist David Fray te gast, dan is het spitsroeden lopen. Maar altijd is het resultaat verbluffend. Welke componist hij ook onder handen neemt, hij weet onbegane paden in te slaan.

Zo’n tien jaar alweer maakt David Fray deel uit van het contingent van ’s werelds grootste pianisten – sinds een befaamd concert van hem in 2006 in Théâtre du Châtelet in Parijs, dat hem een staande ovatie opleverde. En zeker ook sinds zijn cd met Bachs pianoconcerten, met de Deutsche Kammerphilharmonie Bremen. Sindsdien is er geen concertzaal die hem niet binnen de deuren tracht te krijgen. Want allemaal weten ze: met Fray zitten de zalen vol. Klassiek, romantisch of modern repertoire, met of zonder medespelers – Fray trekt belangstelling onder jong en oud. Ja soms zelfs zonder piano: want als het zo uitkomt is de duizendpoot ook dirigent. Doortastend, onconventioneel en brutaal – de etiketten die hij kreeg opgeplakt staan garant voor belangstelling en nieuwsgierigheid van de concertganger, waar ook ter wereld.

Feitelijk is hij een romanticus. Hoe ga ik om met die opmaat, waar ligt de climax bij dit crescendo, waar introduceer ik een subtiel rubato – het spel van David Fray geeft antwoord op een schier eindeloze hoeveelheid vragen die hij zichzelf stelt. Niets lijkt vanzelfsprekend. Op zijn vorige cd bij Erato was een Schubert te horen die afscheid nam van het klassieke erfgoed: fijn gedoseerde romantiek, richting Schumann en Mendelssohn, maar nergens overdreven. De cd werd de hemel in geprezen en geldt nog steeds als een van de topuitvoeringen in Schubertland. Nu maakt Fray een stap naar Chopin. Hoe benadert hij diens fijnbesnaardheid? ‘Het is muziek van een superindividualist', zegt hij zelf. ‘Chopin is een eiland, een gesloten wereld. Misschien wilde ik me daarom wel niet al te vroeg met zijn muziek inlaten – dat voelde als al te vermetel. Want met deze muziek moet je kunnen omgaan. Je moet je interpretatieve vrijheid verantwoord gebruiken. Mijn hoofddoel bij hem is altijd: zingen. Dat hoop ik met deze cd ook te bereiken: dat ik de Chopin van de poëzie en van het lied kan laten klinken.’ Met dat doel in het achterhoofd werd het repertoire gekozen. Geen virtuoze Chopin, niet de pianoleeuw, niet de componist die als een razende over de toetsen scheert.

De cd opent met opus 9 nr. 2 – bij muziekliefhebbers een begrip. Deze Nocturne is een open zenuw, elke noot heeft een eigen gevoelswaarde. Het zingen dat Fray nastreeft, wordt hier optimaal geëffectueerd, zo pregnant dat de begeleiding soms nauwelijks hoorbaar is. Zelfs subtiele contrapuntstemmen worden in het defensief geduwd. De melodie heerst overal, tot aan de climax met guirlandes in het hoogste register. In de zes andere nachtstukken wordt dezelfde speelstijl gevolgd. Bij enkele andere stukken, zoals een mazurka en een wals, heeft het extreme cantabile tot gevolg dat het onderliggende dansritme tot bijzaak wordt gemaakt. Overal heeft de zangerigheid de overhand. Dat verleent de muziek extra status, want het verkleint de associatie met salonmuziek.

Of de zangerigheid wel stijleigen is, of Chopin dat zelf voor ogen had, daarover haalt Fray de schouders op. ‘Destijds waren er heel andersoortige instrumenten. Maar we spreken over de tijd van het Italiaanse belcanto en iets van die lyriek zit in deze muziek. Ik heb altijd een sterke drang gevoeld om die op de piano te verwezenlijken.’

Fray mijdt op de cd de robuuste, extraverte en virtuoze Chopin. Alle stukken zijn ingetogen, weemoedig, reflectief. Het is vooral muziek voor de late avond, als verstrooiende dagsluiter, voor bij kaarslicht en nog even een lekker wijntje. Fray heeft zelf zo’n sfeer voor ogen: ‘Voor mij is Chopins muziek uitermate fragiel, vluchtig, geparfumeerd. Ze is ongrijpbaar, vloeiend, wazig, je hebt het gevoel dat ze elk moment kan ontsnappen. Die vergankelijkheid en kortstondigheid maakt haar juist zo gevoelig. Neem die mazurka’s – alsof je iets in het zand schrijft dat elk moment kan worden weggewist en enkel als herinnering achterblijft. De muziek heeft iets van de inspiratie van het moment, van het onverwachte dat zich aandient. Zou je haar proberen in marmer te graveren, zou het sterven...’

Mooie metaforen, waarover vast lang is nagedacht. In de geest van zulke ontboezemingen klinkt Frays spel: dagdromend en feeëriek. Alweer een eigen stempel. Dat kunnen alleen de allergrootsten.

Jos van der Zanden (1-2017)