Various Composers

De verheffende somberheid van Europa
In 1596 gaf de Engelse luitist en componist John Dowland klank aan dat typisch Engelse gevoel van melancholie, dat lichte zwelgen in herinneringen, (liefdes)verdriet, rouw. Flow my Tears werd niet alleen de ‘herkenningstune’ van John Dowland, het werd ook een ‘hit’ die dwars door Europa reisde en componisten uit Italië, Frankrijk en Duitsland inspireerde om hun eigen visie op de verheffende somberheid op muziek te zetten. De jonge klavecinist Jean Rondeau verkent op klavecimbel en op een historisch virginaal uit het zestiende-eeuwse Italië in werken van onder anderen Frescobaldi, Rossi, Bull, Scheidemann en onze eigen Jan Pieterszoon Sweelinck deze reis door deze gracieuze melancholie van Europa. ‘Rondeau en het klavecimbel worden één’, schreef The Washington Post al vol bewondering over de uitvoeringskunst van deze Fransman. Laat u meevoeren door deze poëet van het klavecimbel, raak betoverd en ontdek dat de mens eeuwen geleden dezelfde dromerige gevoelens had als wij anno 2021.

Klassieke Zaken 2-2021

COVERINTERVIEW

Melancholische klaviermuziek
De virtuoze en eigenzinnige Franse klavecinist Jean Rondeau heeft sinds 2015 al vier soloalbums opgenomen bij het label Erato, met werken van onder anderen Scarlatti, Rameau en Bach. In mei verschijnt het nieuwe album Melancholy Grace, een poëtische collectie van klaviermuziek uit de zestiende en zeventiende eeuw.

Jean Rondeau is ook organist, pianist en dirigent, hij componeert en improviseert en hij heeft een eigen jazzensemble, maar hij ziet zichzelf toch vooral als klavecinist: “Juist doordat ik breed ben opgeleid en ik me ook bezighoud met andere muzikale genres krijgt mijn klavecimbelspel een beter perspectief en kan ik de muziek die ik speel op verschillende manieren benaderen.” Zijn carrière nam een snelle vlucht toen hij in 2012 als 21-jarige de eerste prijs won tijdens de Internationale Wedstrijd Musica Antiqua voor klavecimbel in Brugge. Sindsdien Jean Rondeau is ook organist, pianist en dirigent, hij componeert en improviseert en hij heeft een eigen jazzensemble, maar hij ziet zichzelf toch vooral als klavecinist: “Juist doordat ik breed ben opgeleid en ik me ook bezighoud met andere muzikale genres krijgt mijn klavecimbelspel een beter perspectief en kan ik de muziek die ik speel op verschillende manieren benaderen.” Zijn carrière nam een snelle vlucht toen hij in 2012 als 21-jarige de eerste prijs won tijdens de Internationale Wedstrijd Musica Antiqua voor klavecimbel in Brugge. Sindsdien treedt hij regelmatig op in Europa en de Verenigde Staten, hij geeft solorecitals en kamermuziekconcerten, en soleert met orkesten. Daarnaast neemt hij veel cd’s op, sinds 2015 exclusief bij het label Erato. “De opnames voor mijn nieuwe soloalbum Melancholy Grace vonden afgelopen oktober plaats, tijdens de pandemie, dus. Voor mij viel het afgelopen jaar deels samen met een al eerder geplande sabbatical: van oktober tot en met aanstaande mei zou ik sowieso geen concerten geven. Alle tijd dus voor de lancering van mijn nieuwe cd en voor de opnames van mijn volgende album, maar ook voor reflectie op het muziekleven. Moeten we als musici wel blijven rondreizen over de wereld, kunnen we ons dat nog wel permitteren nu de pandemie zo duidelijk laat zien dat het tijd is voor de mens om iets te veranderen aan zijn gedrag op aarde? Moeten musici wellicht minder ver reizen, op een groenere manier? Ik hoop natuurlijk dat mijn concerten volgend seizoen door kunnen gaan, maar samen met mijn managers probeer ik dat wel op een andere manier te organiseren.”

“Het idee voor Melancholy Grace bestond al veel langer. Tot nu toe heb ik vooral veel achttiende-eeuwse componisten opgenomen, maar ik liep al een paar jaar rond met het idee om ook een keer een cd samen te stellen met composities uit de zestiende en zeventiende eeuw, aan de hand van een bepaald thema. Een aanmoediging om dat plan verder uit te werken was mijn eerste kennismaking met een van de oudste nog bespeelbare virginalen: de Italiaanse arpicordo uit circa 1575 die ik ook voor mijn cd-opname heb mogen gebruiken. Ik had meteen een klik met het instrument en vanaf dat moment heb ik gezocht naar een kans om het te laten horen op een nieuw album. Omdat de eigenaar uiteraard heel zuinig is op dit bijzondere instrument vonden de opnames plaats in een kleine kerk in Zwitserland, vlak bij de plek waar dit virginaal normaal staat. Samen met mijn vaste team heb ik daar een paar dagen en nachten opgenomen. Ik noem mijn collega’s graag bij naam, want zonder hen zou ik, geloof ik, geen cd-opname willen maken: Aline Blondiau, de artistieke leider en opnametechnicus, en mijn vriend Jean-François Brun die de instrumenten beheert en stemt. Gek genoeg vergeten we weleens dat het maken van een cd echt niet alleen het werk is van musici.”

“Melancholy Grace zou je volgens mij een conceptalbum kunnen noemen. Het is geen willekeurige verzameling van werken van Italiaanse, Engelse, Nederlandse en Duitse componisten uit de zestiende en de zeventiende eeuw. Ik heb alle stukken geselecteerd volgens twee contrasterende thema’s: melancholie die via de muzikale expressie van ‘tranen’ en ‘huilen’ ontstaat en melancholie, overgebracht door chromatiek. Om het verschil tussen deze twee stemmen te benadrukken speel ik ze op twee verschillende instrumenten: de ‘chromatische’ stukken speel ik op een moderne kopie uit 2007 van een Italiaans klavecimbel en de ‘lacrima’-stukken speel ik op het eerdergenoemde authentieke Italiaanse virginaal uit de zestiende eeuw. Bovendien help ik de luisteraar een beetje om de verschillende stemmen te kunnen herkennen: telkens als ik van instrument wissel speel ik eerst een terugkerend refrein van de Italiaanse componist Giovanni Picchi, precies zoals ze destijds de overgang tussen de verschillende actes van een opera markeerden.”

“Het beste voorbeeld van de ‘chromatische’ stukken is de Fantasia cromatica van de Nederlandse componist Jan Pieterszoon Sweelinck. De goed herkenbare chromatisch dalende lijnen creëren onmiskenbaar een droevig effect. Ik speelde dat stuk al als kind en heb het daarna regelmatig gestudeerd en uitgevoerd in verschillende fases van mijn leven. Op de drie toccata’s van Girolamo Frescobaldi na heb ik de overige stukken die bij het chromatische thema passen juist speciaal voor deze cd ingestudeerd. Dat zijn de werken van de Italiaanse componisten Laurencinius di Roma, Luigi Rossi, Gregorio Strozzi, Luzzasco Luzzaschi en Bernardo Storace. Ter contrast klinken de tranen opwekkende stukken van componisten als John Bull, Antonio Valente en Orlando Gibbons, allemaal composities die zijn geïnspireerd op het beroemde, aangrijpende lied Flow my tears van John Dowland uit 1596.” “Ik bemoei me graag met alles wat er rond een cd-project speelt, van de opname tot en met het cd-boekje. De programmatoelichtingen schrijf ik zelf, want ik zie een cd ook als een middel om mijn eigen muzikale gedachten te presenteren. De toelichting bij Melancholy Grace is vrij uitvoerig en biedt geïnteresseerde luisteraars meer inzicht in de twee contrasterende thema’s en ook in de stemming van de instrumenten die ik heb gebruikt: geen gelijkzwevende stemming zoals we tegenwoordig gewend zijn, maar karakteristieke stemmingen die passen bij de betreffende composities. Voor de afbeelding op de cover ben je meestal afhankelijk van de huisstijl van het cd-label en tegenwoordig zijn vooral foto’s van de artiest populair. Ik ben erg blij dat er in dit geval geen foto van mijzelf op de voorkant staat, maar dat het een poëtische foto is die mooi past bij de treurige muziek. Ik vind vooral die diagonale lijn heel toepasselijk, die verwijst naar mijn binaire thema. De titel heb ik niet helemaal zelf bedacht, die is afkomstig uit een gedicht van de melancholische dichter Lord Byron.”

Noortje Zanen (Klassieke Zaken 2-2021)