Bach, Johann Sebastian

Bach heeft menig compositie gesmeed rondom het lutherse kerklied. Met dat uitgangspunt hebben het gesualdo consort amsterdam en Musica Amphion Bachs oeuvre opnieuw onder de loep genomen. Op de eerste cd van hun nieuwe serie ,‘bach in context’ , presenteren de musici verrassende combinaties.

Johann Sebastian Bach schreef zijn cantates en motetten niet voor uitvoering in de concertzaal, maar voor gebruik in de kerk. De muzikale thema’s die de componist voor zijn vocale werken koos – denk aan de bekende koraalmelodieën – komen terug in orgelwerken die eveneens waren bedoeld voor liturgisch gebruik. Niet zo’n gekke gedachte dus van de ensembles Musica Amphion en het Gesualdo Consort Amsterdam om Bachs cantates en orgelwerken terug te plaatsen in de oorspronkelijke context.
Hun nieuwe project, Bach Contextueel geheten, wordt op cd uitgebracht door het label Etcetera. De koralen die Bach in zijn compositiepraktijk gebruikte, vormen daarbij een leidraad. De meeste van die lutherse kerkmelodieën waren al anderhalve eeuw oud en in hun pure vorm bekend bij elke kerkganger. Ze vormden overal het raamwerk van de lutherse eredienst, ook in de vier kerken waaraan Bach in Leipzig verbonden was.
Van 1723 tot aan zijn dood in 1750 werkte de componist als cantor. Bach was niet alleen verantwoordelijk voor de uitvoering van zijn eigen cantates tijdens de diensten in de Thomaskerk, maar hij moest ook voor de minder belangrijke kerken de muzikale invulling van de eredienst organiseren. Wat Bach Contextueel laat horen is geen reconstructie van een liturgie, maar een thematisch programma dat is opgebouwd rondom één koraal. Dat is in de uitvoeringspraktijk een nieuwe invalshoek, die je in Bachperspectief alleen maar zinvol en logisch kunt noemen. Bij Bach hing immers alles met alles samen.
In september werd de eerste cd van dit meerjarige project opgenomen op een wel heel bijzondere locatie: de kerk in Arnstadt waar Bach op zeventienjarige leeftijd het orgel mocht inwijden en waaraan hij enkele jaren als organist verbonden is geweest. Dit orgel is in de jaren 1990 gerestaureerd met de bedoeling zo dicht mogelijk bij Bachs klankwereld te komen.
Op de eerste cd vormt Jesu, meine Freude het uitgangspunt, een lied uit 1618. Naast het motet van die naam (BWV 227) zijn twee cantates vastgelegd waarin het lied in verschillende ged  nten voorkomt, een orgelfantasie op het thema, en een prelude en fuga. De artistiek leiders, Pieter-Jan Belder en Harry van der Kamp, hebben gekozen voor een enkelvoudige vocale bezetting, dus één stem per partij. Het kerkorgel en een klavecimbel dienen als continuo- instrument. In Bachs tijd stonden zangers en instrumentalisten, inclusief een cornetto en drie trombones voor het verdubbelen van de vocale partijen in de ‘koorgedeelten’, op de orgelgalerij. In Arnstadt zijn de musici precies zo neergezet. Het druist in tegen de concertzaalopstelling die we tegenwoordig gewend zijn: een koor rondom een orkest, met als kern een klein kistorgel. Uiteraard levert de ‘Arnstadtse’ opstelling een ander klankbeeld op.
De zangers van het Gesualdo Consort en de instrumentalisten van Musica Amphion hebben stuk voor stuk ruime ervaring met dit repertoire. Zowel de cantates als het motet krijgen dan ook een ideale uitvoering, net als de orgelwerken, waarbij het extra aantrekkelijk is dat ze worden gespeeld op een instrumen  dat de vingers van de jonge Bach nog heeft gevoeld. Volgens het gebruik in Bachs tijd begint en eindigt het programma met een prelude en fuga in de toonsoort waarin ook de andere werken staan, in dit geval e-klein.
De ensemble hebben al een tournee gepland langs kerken in Nederland en Duitsland. Volgend jaar augustus verschijnt de tweede cd, Bach en het Lutherlied, waarop het prachtige koraal Ein feste Burg ist unser Gott centraal staat.

Marcel Bijlo