Bach, J.S.

COVERINTERVIEW

Goldberg Variaties - Rustpunt in een hectische wereld
Ruim twintig jaar draaide hij eromheen. Nu heeft hij eindelijk een grote wens vervuld. De Chinese pianist Lang Lang nam Bachs Goldbergvariaties op en komt meteen met een luxe-editie, die zowel de studio-opname als een liveregistratie bevat.

Hij is gegroeid door het project, vertelt Lang Lang. Bachs Goldbergvariaties betekenden de eerste opname die hij maakte nadat hij getrouwd was. De verdieping, de concentratie en de zelfkennis die hij opdeed, luidden voor hem een nieuwe fase in in zijn leven als artiest, als musicus. “Het was moeilijker dan ik dacht”, zegt hij terugblikkend op de opnamen. “Niet om de noten te spelen – die ken ik al van jongs af aan – maar wel om alle variaties zowel persoonlijk te maken als tot een geheel te smeden, en de versieringen natuurlijk én barok te laten klinken. Bovendien had ik van tevoren besloten alle herhalingen te spelen. Dat is zo’n negentig minuten muziek. Het was echt emotioneel zwaar op momenten.”

Een voordeel was dat Lang Lang de Goldbergvariaties al sinds zijn tienerjaren uit het hoofd speelt. “Het bleek nu een geluk dat ik al vroeg met dit werk begonnen was, want je moet niet al je kaarten meteen uitspelen, en goed weten wat de betekenis van elke variatie is. Is het een sarabande, een gigue, een wiegeliedje, een canon? Dat is allemaal van belang voor de uiteindelijke sfeer die je aan een variatie meegeeft. Zo is variatie 29 een typisch orgelstuk, dat op de piano ook zo moet klinken, vind ik. Ook is het op een klavecimbel makkelijker om de versieringen te spelen, terwijl het weer moeilijker is om een mooie legatoboog aan te houden. Dat werkt weer beter op de piano. De piano is een compromis tussen de barokke klavecimbelstijl en de symfonische of orgelstijl. Al deze overtuigingen zijn door de jaren heen gegroeid.”

De planning was alleen een studio-opname te maken, maar de liveregistratie vanuit de Thomaskirche in Leipzig bleek uiteindelijk zo veel persoonlijker en spontaner dat men besloot beide uit te brengen. “De studio-opname is veel bedachtzamer; over elke noot is heel precies nagedacht en de klank van elk detail is exact vastgelegd zoals ik wil dat die klinkt. Zo’n ‘ideale’ vertolking kun je live nooit realiseren. Daar staat tegenover dat je live veel meer emotie kwijt kunt, je veel meer mee kunt laten slepen door het moment. Toen ik de live-opname hoorde na de studio-opname, kon ik geen keuze maken. Vandaar dat we ze beide hebben uitgebracht.”

Hoewel de verschillen in details groot zijn, valt in beide opnamen de rust op die Lang Lang uitstraalt. Hij is op vele momenten aanzienlijk langzamer dan andere opnamen en laat ook in de virtuozere variaties elke vorm van uiterlijk vertoon weg. Wat dat aangaat voegt de Chinese pianist op verrassende wijze iets toe aan de aanzienlijke canon van bestaande opnamen. “Ik moet echt niet aan andere opnamen denken”, zegt hij met de hem kenmerkende bescheidenheid. “Als ik mijzelf ga vergelijken met grootheden en jeugdhelden als Glenn Gould en Murray Perahia krijg ik een hartaanval. Maar toen ik aan het opnemen was dacht ik daar niet aan. Pure zelfbescherming. Je kunt nooit direct van andere opnamen leren, dan wordt het al snel kopiëren. Mijn strategie was veel luisteren naar de grote vertolkingen op de piano, maar ook veel luisteren naar de belangrijke klavecimbelopnamen - die van Wanda Landowska heb ik echt grijsgedraaid - en ze daarna vergeten. Wel heb ik het werk voordat ik op ging nemen bestudeerd met Andreas Staier, dat heeft erg geholpen. Bovendien heb ik Bach vroeger al eens uitgebreid met Nikolaus Harnoncourt doorgenomen. Ik zocht een authentieke weg om Bach uit te drukken.

Ik wilde daarvoor terug naar de barokke waarden. Zo maakte Harnoncourt veel indruk op mij door mij te laten zien en horen hoe lyrisch en emotioneel Bach kan zijn. Dat heeft mij erg geholpen. Ook leerde ik van Harnoncourt dat ik eerst de stilte in mijzelf moest vinden om het werk met de juiste concentratie uit te kunnen voeren. Ik moest compleet kalm zijn en mijn geest helemaal vrij van andere gedachten hebben. De variaties helpen zelf ook. Bij variatie 15 en 25 kom je weer helemaal tot rust. Als je de Goldbergvariaties anderhalf uur lang gespeeld hebt, is elk ander stuk daarna zo eenvoudig om uit te voeren. Bach is de beste manier van meditatie.”

En dat is ook belangrijk in deze tijd, vindt de populaire pianist. “Muziek kan een rustpunt zijn in deze hectische wereld met alle onzekerheden. Bach geeft daarbij richting en vertrouwen. Ik kan alleen maar hopen dat ik op mijn manier een beetje bijdraag aan de innerlijke vrede van de mensen die naar mijn versie van de Goldbergvariaties luisteren. Ik heb al mijn levenservaring in deze Goldbergvariaties gestopt, dus ik hoop en wens dat het allemaal goed overkomt. En ach, anders kan ik het werk altijd nog een keer opnemen als ik zeventig ben.”

Paul Janssen (Klassieke Zaken 5-2020)