Bach, Johann Sebastian

Hoe rigoureus mogen we ingrijpen in het werk van een grote meester? De Goldbergvariaties, nadrukkelijk geschreven voor een klavecimbel met twee klavieren, uitvoeren op een moderne piano? Het kan, natuurlijk. Maar is het ook aan te bevelen? En stilistisch verantwoord?
Naar mijn idee komt de grandeur van dit opus magnum uit Bachs Clavier-Übung het beste tot zijn recht op een klavecimbel. Tenminste als er geen saaie piet maar een virtuoze klavecinist achter zit. Pianist Glenn Gould heeft indertijd met zijn beide registraties zulke dwingende interpretaties afgeleverd dat zijn opnamen een Olympische status hebben verworven. De recente trend om de Goldbergvariaties door drie strijkers of een strijkorkest te laten spelen is echter een gruwel. Een regelrechte belediging van Bach en een ontkenning van de Grofé: het even kenmerkende als duizelingwekkende klarinetglissando aan het begin van het werk. Tijdens een repetitie vlak voor het concert was het de klarinettist Ross Gorman die de klarinetnoten op geheel eigen wijze aan elkaar plakte tot de prachtige en zeer karakteristieke glijklank waarmee het stuk sindsdien begint. Dat is nog altijd een uitdaging. Na Gorman wist slechts een handjevol rietblazers het op spectaculaire wijze te volbrengen.
Onder hen was de destijds jonge Al Gallodoro, die van 1936 tot 1965 altsaxofoon, klarinet en basklarinet speelde in het orkest van Whiteman. Tot hij in oktober 2008 op 95-jarige leeftijd stierf was hij actief in de muziekwereld. In de laatste jaren voor zijn dood werkte hij mee aan de opname van een van de meest opmerkelijke en swingende Gershwin-cd’s van de laatste jaren, die kracht van dit barokke bouwwerk. Dan is de versie van het pianoduo Tal & Groethuysen, gebaseerd op een adaptatie uit 1883 van Josef Rheinberger (waar Max Reger in 1915 nog eens overheen ging), aanzienlijk beter te pruimen. Deze Sony-uitgave is vooral een interessant curiosum.
Nee, dan die klavecinist Andreas Staier. Hij heeft door Harmonia Mundi een interpretatie laten vastleggen die vele versies van gerenommeerde pianisten en klavecinisten ver achter zich laat. Staiers opname biedt alles wat je graag hoort: briljant spel, een doordachte visie, álle herhalingen, grote allure, effectieve registraties en een prachtig gonzend instrument (een kopie van een Hass uit 1734). Dit alles gevat in een rijke akoestiek. Een topper die goed is voor veel prijzen.
De andere topper komt uit onverwachte hoek, die van het nog jonge Duitse label Cybele. Lekker brutaal kondigt men zijn opmerkelijke projecten aan met de slogan: Klassik der Zukunft. Geen loze kreet, want Cybele durft het aan componistenportretten uit te brengen die aanzienlijk meer bieden dan louter verantwoorde uitvoeringen. Van Karl Amadeus Hartmann (1905-1963), helaas in de marge van de huidige muziekpraktijk beland, speelt het Doelen Kwartet alle werken voor strijkkwartet. Niet alleen het Eerste uit 1933 en het Tweede van vlak na de oorlog, ook een verrassend Kleines Konzert voor strijkkwartet met slagwerk plus een Kammerkonzert voor klarinet, strijkkwartet en strijkorkest. Het bijzondere van deze uitgave is dat ongeveer de helft van de drie cd’s in beslag wordt genomen door gesproken woord. Hartmann, een van de weinige niet-foute componisten in Duitsland en oprichter van de fameuze Musica Viva-serie in München, sprak in 1962 voor de radio zijn eigen biografie in.
Ook zijn weduwe Elisabeth en zijn zoon Richard komen uitvoerig aan het woord. Daardoor krijg je een helder beeld van de bescheiden Hartmann. En dankzij het voortreffelijk spelende (en opgenomen) nu opnieuw is uitgebracht. Samen met het Harmony Ensemble onder leiding van Steven Richman speelt hij Gershwins ‘Rhapsody in blue’ volgens het oorspronkelijke arrangement van Grofé. Ondanks zijn hoge leeftijd klinkt het glissando briljant. Dat is niet het enige wat deze als oude langspeelplaat vormgegeven cd de moeite waard maakt. Hoewel de vruchtbare samenwerking tussen Gershwin, Grofé en Whiteman zich beperkte tot die ene ‘Rhapsody in blue’, arrangeerde Grofé voor Whitemans orkest nog een aantal Gershwin-klassiekers. Hits als ‘The yankee doodle blues’, ‘Somebody loves me’, ‘The man I love’, ‘Fascinating rhythm’ en ‘Summertime’ klinken hier zoals ze in de jaren dertig van de twintigste eeuw klonken. In één geval zelfs letterlijk. Samen met opnamehistoricus
Jack Stanley legde het Harmony Orchestra het arrangement van ‘The yankee doodle blues’ met behulp van een akoestische hoorn vast op een Edison-wasrol uit 1909. En terwijl deze historische registratie leert dat er de afgelopen honderd jaar ongelofelijk veel verbeterd is op opnametechnisch gebied, laat ze ook horen waarom Gershwin, Grofé en Whiteman destijds zulke grote sterren waren.
Cybele maakt het motto van deze serie, ‘Künstler im Gespräch’, volledig waar. Een interessante ontwikkeling op de platenmarkt. Na de succesvolle start met Hartmann is het Doelen Kwartet, een hele eer, ook gevraagd mee te werken aan een soortgelijk project rond de in 1972 overleden Oostenrijkse componist Hans Erich Apostel. Een outsider die altijd een volgeling van Schönberg en de Tweede Weense School is gebleven, maar wiens composities soms blijven steken op studeerkamerniveau. Ook dit album van Cybele is tot in de puntjes verzorgd en prachtig geïllustreerd.