Erasmus van Rotterdam

Rondom Erasmus met Jordi Savall

Muziek uit de tijd van de eerste echte Europeaan, onze eigen Erasmus, prediker van een humanistisch mensbeeld die zich aan geen enkele beweging committeerde. Zijn leven viel samen met een reusachtige culturele omwenteling, ook op muziekgebied, de renaissance. Jordi Savall maakt het allemaal zicht- en hoorbaar met het cd-boek Erasmus van Rotterdam - Éloge de la Folie.

Eén wonderbaarlijk ogenblik lang werd Europa verenigd door de droom van een gemeenschappelijke beschving die met één wereldtaal, één wereldgodsdienst en één wereldcultuur een einde zou maken aan de oeroude, rampzalige tweedracht, en deze onvergetelijke poging zal voor altijd verbonden blijven met de persoon en de naam van Erasmus.' Zo omschreef Stefan Zweig het ideaal van de zestiende-eeuwse denker die in Rotterdam nog altijd vanaf zijn sokkel trots uitkijkt over de Delftsevaart, Desiderius Erasmus.

De denkbeelden van de humanistische denker, omkleed met muziek, vormen de rode draad van dit boek met zes cd's. Van deftige hofmuziek tot deuntjes van straatmuzikanten, van gewijde meerstemmigheid tot oosterse volksmuziek - elke denkbare muziek uit de renaissance is te horen. De meest uiteenlopende stijlen, genres, instrumentencombinaties, dansvormen en speeltechnieken passeren de revue bij Jordi Savall. Al die muziek is op speelse wijze in een historisch kader geplaatst, zodat een mooi beeld ontstaat van het tijdsgewricht waarin Erasmus leefde.

Op drie cd's wisselt muziek af met gesproken tekstfragmenten. De eerste behandelt het doldwaze, maar o zo slimme boekje dat Erasmus in 1509 schreef toen hij uit Italië terugkwam, de Lof der Zotheid. De godin der dwaasheid (feitelijk natuurlijk Erasmus zelf) stelt daarin de menselijke kortzichtigheid aan de kaak, dwars door de standen heen. Een tweede cd laat horen met wie de reislustige denker zoal in contact kwam: filosofen, humanisten en politici. De derde geeft inzicht in de internationale politieke omstandigheden, geïllustreerd met muziek van componisten die hun diensten verleenden aan de belangrijkste Europese machthebbers. Met de som der delen komt de denker-filosoof Erasmus volledig tot leven. Duidelijk wordt dan wat zijn voornaamste verdiensten waren: kerkkritiek, alsmede het toegankelijk maken van denkpatronen uit de antieke oudheid.

Erasmus was bij uitstek een kosmopoliet, hij relativeerde het belang van nationale staten. Soms wordt hij daarom 'de eerste echte Europeaan' genoemd. De gedachte van de Europese eenwording is dan ook structureel bij deze productie, en het zal zeker geen toeval zijn dat de Europese Commissie er een financiële bijdrage aan leverde. Bij de teksten op de cd's is echter de voertaal Frans - toch wat pijnlijk. Daarom levert het boek er maar liefst zes vertalingen bij, inclusief het Catalaans en het Castellaans; het legt de gevoeligheid van dit project bloot. Het Nederlandse aandeel bedraagt 85 pagina's, waarin heel wat exclusiefs aan achtergrondinformatie wordt voorgeschoteld.

Op drie cd's achter in het boekje is alle muziek nog eens integraal te horen. Die is adembenemend. Veelal quasi-improvisatorisch, soms rauwe instrumentale klanken, dan weer loepzuivere polyfonie. Jordi Savall en zijn ensemble Hespèrion XXI, La Capella Reial de Catalunya en los geëngageerde musici staan garant voor een uiterst stijleigen en levendige interpretatie, ook wat de exotische bijdragen betreft. Veruit de meeste opnamen zijn het afgelopen jaar gemaakt, maar soms wordt ook uit de rijke Savall-archieven geput.

Jos van der Zanden (1-2013)