Strauss, Richard

Opera live in Amsterdam

Even een kleine quiz. Wanneer was de Slag bij Waterloo? Correct: in 1815. En waar speelde dat gevecht zich af? In België. Nee: fout! Toen maakte Waterloo nog deel uit van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Nu ligt het inderdaad in België. Bij Waterloo werd Napoleon Bonaparte op 18 juni 1815 definitief verslagen door een combinatie van Britse, Nederlandse en Duitse legers. De hertog van Wellington was een van de aanvoerders, de veldheer aan wie Beethoven drie jaar eerder zijn spektakelstuk Wellingtons Sieg opdroeg.

Volgende vraag. Wie herinnert zich nog de Salg op het Waterlooplein? Niemand? Terwijl we toch niet ver terug hoeven te gaan in de historie. Op 5 juli 1982 werd in Amsterdam de eerste paal geslagen voor een immens project. Na decennia lang getouwtrek kon er eindelijk worden begonnen met de bouw van de merkwaardige combinatie van Stadhuis plús Opera. Gevolg van een slimme zet van burgemeester Wim Polak om de financiële steun van het rijk te behouden. De Siamese tweeling kreeg, volgens goed Amsterdams gebruik, al snel de bijnaam Stopera.

Muziektheater klinkt prettiger. Zeker nu het vaste huis voor De Nederlandse Opera en Het Nationale Ballet er voor heeft gezorgd dat beide gezelschappen zich succesvol hebben kunnen ontplooien. Door de vele audio- en beeldregistraties is dit succes ook tot in het buitenland doorgedrongen. Maar nog even terug in de tijd. In 1815 kreeg Napoleon ongenadig op zijn lazer. In 1982 kregen de tegenstanders van de Stopera, met in hun kielzog ongenadig felle krakers, het niet voor elkaar de bouw tegen te houden. Al ontstond er enige vertraging en was de schade op het Waterlooplein immens. Rond één miljoen gulden!

Twee albums met liveopnamen uit het Amsterdam van voor en na 23 september 1986, toen het theater openging, illustreren hoe het was toen de Nederlandse Operastichting zich nog moest behelpen in de Stadsschouwburg. En hoe riant het tegenwoordig uitpakt in het populaire Muziektheater. Het Radio Kamerorkest klinkt in Dorian Gray (naar Oscar Wilde) van Hans Kox wat artificieel, quasiruimtelijk in de opgepoetste KRO-opname uit 1982. Zó'n grootse akoestiek heeft dit oude theater echt niet. Wat een verschil met de in oktober 2011 live geregistreerde uitvoering van Richard Strauss' Elektra, even verderop aan de Amstel.

Onder Marc Albrecht, de huidige Operachef, manifesteert het Nederlands Philharmonisch Orkest zich alsof de Dresdner Staatskapelle in de bak van het Muziektheater zit. Groter compliment kan ik hem niet geven. Het is verbazingwekkend wat 'zijn' orkest presteert. Wat een zegen dat de Nederlandse Opera indertijd besloot om zijn voorganger, Ingo Metzmacher, aan de kant te zetten na een serie totaal mislukte Mozartopera's. Nogal pijnlijk. Het verliep echter heel chic, zonder veel ophef. Hoe juist die beslissing was werd opnieuw duidelijk na de spectaculaire nieuwe enscenering van Mozarts Zauberflöte eind vorig jaar.

De partituur sprankelde en het Nederlands Kamerorkest was weer in topvorm. Albrecht mag, nee hij móét blijven! Bij Dorian Gray speelt dit aspect geen rol omdat de componist de uitvering zelf dirigeert en dat is ook wat waard. Alleen zitten we hier met een ander probleem: Kox' eerste opera is geen meesterwerk. Het orkestrale segment is aanzienlijk interessanter dan het (dramatische) gepalaver van de aan lager wal geraakte Gray en zijn entourage. Over de première in het Scheveningse Circustheater kon ik in 1974 slechts in buitengewoon negatieve termen rapporteren in de Volkskrant. Tot schrik en woede van velen. De componist heeft Dorian Gray daarna herzien. De titelrol wordt niet meer gezongen door een voor deze zware partij veel te zwakke countertenor maar door een tenor van formaat: in dit geval de onvergetelijke Philip Langridge. Bovendien is ook de rest van de cast met Timothy Nolen, Lieuwe Visser en Roberta Alexander sterk bezet. Het is daarom zinvol dat Attacca de aanvankelijk met vijandigheid bejegende Dorian Gray opnieuw onder de aandacht brengt.

Hans Heg (1-2013)