Beethoven, Ludwig van

Het Duitse label Audite neemt een aanloop voor het Fischer-Dieskaujaar 2010. Nu al brengt het opnamen uit de archieven van de Berlijnse RIAS Broadcasting Company van de jaren 1948-1952 op cd uit: historische documenten uit een bewogen tijdsgewricht.

door Jurjen Vis

Grote verrukking en opwinding toen bij EMI drie jaar geleden 50 jaar oude opnamen verschenen van zowat alle liederen van Hugo Wolf door de destijds nog piepjonge bariton Dietrich Fischer- Dieskau en de Britse meesterbegeleider Gerald Moore. Twee grote geesten hadden elkaar gevonden. Maar baas boven baas is het Duitse label Audite, zeker voor wie op zoek is naar nóg oudere opnamen.
Audite heeft sinds mei vier delen op de markt gebracht van een Edition Fischer-Dieskau. In 2006 en 2007 had het label ook al vier oude Dieskau-opnamen uitgebracht, als opmaten voor de 85ste verjaardag van de vocale gigant in 2010. Ditmaal werd een nieuwe bron aangeboord: geluidsbanden van de RIAS Broadcasting Company uit de jaren 1948-1952. Voorlopig blijft het bij deze vier, maar er zullen nog wel verrassingen volgen. Het is natuurlijk niet gezegd dat Dieskau op zijn oudste opnamen beter is dan op de opnamen uit het midden van de jaren vijftig. Absoluut niet, maar hij is wel jonger, in zekere zin onbedorvener, potenter en heeft de wereld nog vóór zich. Dat hij toen met zijn stem en persoonlijkheid de harten veroverde is goed voorstelbaar.
We schrijven 1948. De RIAS Broadcasting Company (1946) draaide op volle toeren. RIAS (Radio In de Amerikaanse Sector) was opgericht door de Amerikaanse ‘bezettingsmacht’ van Berlijn. Tijdens de blokkade van de stad door de Russen in 1948 voorzag RIAS velen in het Oosten van nieuws en broodnodige ontspanning. Tientallen musici werden de studio’s van het reusachtige gebouw in getrokken en hun kunsten werden onmiddellijk de ether in geslingerd. Geld speelde geen rol; radio was de best denkbare reclame en propaganda voor het ‘vrije Westen’. In 1948 zag ook het RIAS Kammerchor het licht, een topensemble tot op de huidige dag.
Een jaar eerder keerde de bariton Dietrich Fischer-Dieskau - ook toen al ‘Fidi’ - uit Amerikaanse krijgsgevangenschap terug. Hij was praktisch een autodidact en kon meteen aan de slag in het hele repertoire en in alle genres: lied, oratorium en opera. Vanaf begin 1948 nam Dieskau les van Hermann Weissenborn die verrukt was van zijn geluid (‘een zachte hobo’) en datzelfde jaar al zong hij vast bij de Städtische Oper in Berlijn.
Begeleiders van de oudere generatie als Michael Raucheisen en Hertha Klust, zijn latere coach, stonden voor hem in de rij. Met Klust bracht Dieskau als 23-jarige zijn eerste cyclus uit: van de Mörike-lieder van Wolf. Later volgden Spanisches Liederbuch en de Goethe-lieder. Ongelooflijk om die opnamen terug te horen. Fischer-Dieskau was nog een jongen, maar met zo’n reusachtig tekstbegrip en zo’n onbegrensde artistieke wil! De oorlog had hem jaren rijper gemaakt en alles in hem op scherp gezet. Toen hij zich onder leiding stelde van Weissenborn was hij eigenlijk al helemaal af.
Op de opnamen met Beethovens bewerkingen van liederen uit Schotland, Ierland en Wales blijkt Fidi een onweerstaanbare charmeur. Beethoven schreef de liederen voor het geld en het zijn niet zijn meest geslaagde composities. Maar deze bij vlagen briljante niemendallen met zoveel geloof en liefde zingen is een prestatie. Beethovenliefhebbers weten dat de liederen bestaan maar krijgen ze nooit op de podia te horen. Ook op cd bestaan er nauwelijks uitvoeringen. We horen hier niet alleen Dieskau maar soms ook het RIAS-Kammerchor. De opnamen zijn bijna 60 jaar oud. Dieskau klinkt perfect, het koor klinkt als een topensemble, maar de techniek heeft nauwelijks greep op de klank. Het geluid van de piano klotst soms alle kanten op. Maar wij, luisteraars anno 2008, zijn getuigen. Deze makkelijke muziek klonk in Berlijn terwijl de grootmachten om deze stad opnieuw een Wereldoorlog dreigden te beginnen.