Svensson

JAZZ

Niet vrijblijvend vrij
Muziek die voor publiek bedoeld is, klinkt niet zelden het beste wanneer het bestaan van dat publiek door de musici goeddeels wordt genegeerd. Natuurlijk kan de balans ook naar de verkeerde kant doorslaan – staat er een stelletje te freaken dat niemand anders lijkt te willen imponeren dan elkaar – maar soms zorgt juist dat volkomen op elkaar gericht zijn voor een focus die de muziek naar een hoger plan tilt. Het is ook wat menig musicus zoekt: een combinatie van concentratie én extase. Vrijheid die niet vrijblijvend is.

Precies die kwaliteit bieden drie recente releases die in veel opzichten totaal verschillend zijn. Er is ook het nodige gemeenschappelijk: het zijn alle drie platen van pioniers. Van helaas jonggestorven pioniers. De Zweedse pianist Esbjörn Svensson was pas vierenveertig toen hij door een duikongeluk om het leven kwam. De Nederlandse toetsenist Rob Franken werd slechts tweeënveertig en toen de Amerikaanse saxofonist John Coltrane overleed, was deze legende pas veertig jaar oud.

Coltrane was een vrijheidszoeker pur sang. Begin jaren zestig breekt hij zich geleidelijk los van vrijwel elke conventie. Zijn spel wordt steeds extremer, in zijn composities zet hij structuren vrijwel volledig overboord. Coltrane gaat tot het uiterste, wil het onderste uit de kan. In zekere zin krijgt hij het deksel op de neus. Hij verliest de aansluiting met veel luisteraars en in retrospect is zijn buitenissigste muziek niet zijn beste gebleken. Die maakte hij een paar jaar eerder, toen hij nog op de rand van de grote verandering stond. De koorts van het zoeken, van het willen, nee, het moeten vinden, leidt tot een geweldig intense manier van spelen. Ook op de pas onlangs ontdekte opnamen die op de cd Blue World bijeengebracht zijn.

Coltranes muziek was bedoeld voor een film, die van Rob Franken voor liften, hotellounges en supermarkten. Muzak dus in wezen, of Fumu, functionele muziek. Opmerkelijk genoeg vond Franken in het uitvoeren van muziek waarnaar vermoedelijk hooguit met een half oor zou worden geluisterd, een aanleiding om met een club uitmuntende musici eens helemaal loos te gaan. Ook deze kortelings met een Edison bekroonde opnamen beklemtonen de frappante tegenspraak dat het onopvallende vaak extra aandacht vraagt. Het is achtergrondmuziek die zich steeds weer tussen de luisteraar en zijn dagelijkse beslommeringen wringt. Op een fijne manier, door een briljante lick of break.

Het Esbjörn Svensson Trio veranderde al snel de naam in e.s.t. om te benadrukken dat er meer dan één kapitein aan boord was. Dat is ook duidelijk te horen op live in gothenburg, waarop het solowerk imponeert, maar de groepsdynamiek nog veel meer. Het publiek, dat wordt genegeerd, geniet met volle teugen van de combinatie van concentratie en extase die wordt gebracht.

Mischa Andriessen (Klassieke Zaken 6-2019)