Mahler

Een aangrijpende kosmische ervaring
Als Iván Fischer en zijn Budapest Festival Orchestra een werk aanpakken, gebeurt er altijd iets bijzonders. Dat is des te meer duidelijk bij de Mahlercyclus waar dirigent en orkest mee bezig zijn. ‘Fischer brengt iets geheel verfrissends – humane, liefdevolle uitvoeringen die op een of andere manier deze zo rijk vervlochten symfonie ontwarren, waardoor die een beetje toegankelijker wordt’, schreef The Classic Review al naar aanleiding van de opname van de Zevende symfonie. Met Das Lied von der Erde gaat Fischer voorbij de ‘toegankelijkheid’ en zingt hij met het orkest, alt Gerhild Romberger en tenor Robert Dean Smith over voor iedereen direct begrijpelijke universele waarden en diepe menselijkheid. ‘De stem is omgeven door zwevende meteoren, objecten, deeltjes of sterren, die in verschillende richtingen en snelheden bewegen’, zei Fischer al over dat adembenemende laatste deel Der Abschied. ‘We hebben de atmosfeer achter ons gelaten en kijken terug op de prachtige groen met blauwe planeet.’ Fischer transformeert Das Lied von der Erde tot een aangrijpende kosmische ervaring.

Klassieke Zaken 4-2020

SPECIAL

Een 'symfonie' op donkere fundamenten

‘Van een symfonie naar het lied lijkt een enorme stap’, zo beginnen de liner notes bij de nieuwe opname van Mahlers Das Lied von der Erde door het Budapest Festival Orchestra onder leiding van Iván Fischer. ‘Van de grootste vorm voor de grootste bezetting naar de kleinste vorm voor de kleinste bezetting. Toch bracht Mahler ze bij elkaar en verstrengelde ze.’

Dat is inderdaad precies wat er gebeurt in Das Lied von der Erde, een cyclus van zes liederen die gezamenlijk een ‘symfonie’ vormen voor orkest, alt en tenor met het majestueuze Der Abschied als sluitstuk. Fischer weet daarbij waar hij het over heeft. Met zijn Budapest Festival Orchestra nam hij voor Channel Classics tot nu toe alle symfonieën van Mahler op. Alleen de Achtste ontbreekt nog. Een cyclus die al enorm veel respect afdwong bij de recensenten. Zo schreef opusklassiek.nl over de Zevende symfonie: ‘Er gaat van dit betoog een enorme expressieve kracht uit, omgeven door een dwingende logica die diep respect afdwingt.’

En dat is niet zo gek, want Fischer heeft een diep begrip voor Mahler. ‘Mahler was natuurlijk een dirigent die het hele jaar opera’s en symfonieën dirigeerde, maar deep down was hij een componist’, zei Fischer enkele jaren geleden in het programma Vrije Geluiden. ‘Hij moest zich in de zomer totaal terugtrekken van de wereld, om zijn eigen muziek te kunnen schrijven.’ Dat deed hij des te meer in de zomer van 1907. Zijn oudste dochter Maria was overleden aan een combinatie van difterie en roodvonk en Mahler zelf kreeg de onheilstijding over zijn gezondheid. ‘Ik wil u alleen maar zeggen dat ik op slag alle helderheid en geruststelling verloren heb, dat ik in de aanblik van het niets stond en nu aan het eind van mijn leven als een beginneling weer moet leren lopen en staan’, schreef hij aan zijn goede vriend, de dirigent Bruno Walter.

En of het nu was om nog niet aan een naar Mahlers idee fatale negende symfonie te beginnen of omdat de Chinese poëzie die hij aan het lezen was zijn gevoelens zo mooi uitdrukte, Das Lied von der Erde, dat die zomer op de donkere fundamenten van het leed ontstond, werd een prachtige hybride tussen liedcyclus en symfonie. En bovendien een briljante metafoor voor de diverse stadia van het menselijk leven met Der Abschied als adembenemende ‘omhelzing van de dood’. ‘Mahler hoort bij de giganten’, zei Fischer al eens. ‘In het rijtje Bach, Mozart, Beethoven. Zijn taal is alleen zo modern dat het misschien nog honderd jaar duurt eer mensen in Mahlers profetische wereld geloven.’ De opname van Iván Fischer, het Budapest Festival Orchestra, alt Gerhild Romberger en tenor Robert Dean Smith brengt dat geloof een stuk dichterbij.

Paul Janssen (Klassieke Zaken 4-2020)