Berg / Gershwin / Berio

Wat de Canadese sopraan en dirigent Barbara Hannigan ook doet, ze weet te boeien en te fascineren. Daarbij zoekt ze de grenzen op van haar eigen kunnen en maakt ze schijnbaar onmogelijke programmacombinaties volkomen logisch. Zo brengt ze op deze cd met het avontuurlijke Ludwig Orchestra - de eerste waarop ze zowel in de rol van vocaliste als die van dirigent te bewonderen is - de wereld van Alban Bergs Lulu, Berio’s Sequenza III en de musical Girl Crazy van Gershwin bijeen. En het is meteen een absolute aanrader. Ook de bonus-dvd met een documentaire van de eerste repetitie is een must.

Aangenaam Klassiek 2017

COLUMN

Barbara beter dan Reinbert?
Wie had dat gedacht! Niet dirigent Reinbert de Leeuw, de gedoodverfde winnaar van een Grammy Award, maar sopraan Barbara Hannigan ging er met de buit vandoor. Het Asko|Schönberg Ensemble was er in december nog van overtuigd dat zijn oprichter zou worden bekroond voor dat – inderdaad – bijzondere project met werken van György Kurtág. De buitenwacht werd vast ‘gewaarschuwd’. Ik hoorde het zelfs in januari nog op de radio. 

Onze modernemuziekspecialist stond iets bijzonders te wachten. Over die andere genomineerde uit onze contreien op dat moment geen woord. Op 28 januari viel in New York echter het beslissende woord: De Leeuw moest het in zijn categorie afleggen tegen een album met composities van de Amerikaanse Jennifer Higdon. En zoals wel vaker gebeurt in dit soort situaties: de outsider viel in de prijzen.

De National Academy for Recording Arts and Sciences had haar oog laten vallen op Barbara Hannigan en ensemble Ludwig in de categorie Best Classical Solo Vocal Albums. De cd plus dvd Crazy Girl Crazy (vernoemd naar en met die heerlijke muziek uit Gershwins musical, aangevuld met Sequenza III van Luciano Berio (een duivels moeilijk solostuk) plus de suite uit Alban Bergs opera Lulu) kreeg de meeste stemmen en hoogste waardering.

De leden van de Academy moet iets bijzonders zijn opgevallen: een virtuoze (coloratuur)sopraan die ook de kunst van het dirigeren verstaat. Naast de grote successen die Hannigan de laatste tijd heeft gehad met haar indringende vertolkingen van rollen als Lulu en Mélisande en in theatrale werken van Louis Andriessen (Writing to Vermeer) en George Benjamin (Written on Skin, binnenkort opnieuw in het Holland Festival). Barbara Hannigan is uitgegroeid tot een fenomeen.

Hoe anders was dat in 1996, toen de 25-jarige van origine Canadese studente aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag haar entrée maakte op het Internationaal Vocalisten Concours in Den Bosch. Ze bracht het weliswaar tot de finale maar viel uiteindelijk buiten de prijzen. De jury was streng. De Grote Prijs van de stad Den Bosch werd dat jaar niet toegekend. Ook voor andere, kleinere prijzen kwam Hannigan niet in aanmerking.

Na de finale stond ze niettemin stralend op het podium met uitsluitend een grote bos bloemen en het gebruikelijke Honoraire Diploma, bestemd voor alle finalisten, in haar handen. Trouw meldde dat ze tijdens haar optreden luidruchtig werd toegejuicht door het publiek. Het Brabants Dagblad maakte melding van een overtuigende coloratuursopraan. Ik kon op dat moment nog niet veel waardering opbrengen voor Hannigan en schreef in de Volkskrant dat ze maar een ordinair stemmetje had. O, wat een misser!

Hoewel: dat vond de jury kennelijk ook, anders hadden ze haar wel bedeeld met de een of andere prijs. De reden lijkt me duidelijk: ze presenteerde zich op dat moment op de verkeerde plek in het verkeerde repertoire. Daarom was ik nogal verbaasd toen ik onlangs op een site gelieerd aan het Vocalisten Concours over Hannigan las: ‘Following her IVC-victory, she established herself as one of the world’s leading interpreters of modern music.’ Deze conclusie is op zich juist, al heb ik daar indertijd in de zaal weinig van gemerkt.

Zo’n spontane victorie was alleen voorbehouden aan figuren als Elly Ameling, Ileana Cotrubas en Thomas Hampson, die in 1956, 1965 respectievelijk 1980 in Den Bosch meteen hoorbaar maakten dat ze al aan het begin van een wereldcarrière stonden. Dat was niet het geval bij Hannigan. Al zal ze in 1996 ongetwijfeld veel hebben gehad aan de reacties van het publiek. En niet te vergeten: aan de wijze adviezen van de juryleden achteraf.

De Grammy Award voor haar geraffineerd samengestelde en perfect uitgevoerde project Crazy Girl Crazy bevestigt nog eens dat we nu met een heel andere, veelzijdige en volgroeide Barbara Hannigan te maken hebben. Zoals ze een paar jaar geleden al ieders aandacht trok met een buitengewoon expressieve vertolking van de liedcyclus let me tell you van de Deense componist Hans Abrahamsen.

Zeven korte nummers op teksten van Paul Griffiths, waarvan het eerste op Hannigan zelf lijkt te slaan: “Let me tell you how it was. I know I can do this. I have the powers: I take them here. I have the right.” Gevolgd door: “My words may be poor but they will have to do. There was a time when I could not do this: I remember that time.” Bijna een autobiografisch portret, zowel van Griffiths en Abrahamsen als van Hannigan en Nelsons. De opmerkelijk fraai vormgegeven uitgave van Winter & Winter is de kortste en beste cd die ik in tijden heb gehoord. Ik zou zeggen: neem even de tijd voor dit slechts 32 minuten en 45 seconden durende muzikale wonder van schoonheid en verstilling.

Hans Heg (KZ 2-2018)

INTERVIEW

Crazy Girl Crazy
In Alban Bergs opera Lulu maakt een schilder een portret van de fascinerende, mysterieuze Lulu. Barbara Hannigan, dirigent en sopraan, brengt met ensemble Ludwig de cd Crazy Girl Crazy uit waarop Lulu in muziek wordt geschilderd: als de aardgeest die ze voor alles is.

Erdgeist: zo heette een van de twee stukken van Frank Wedekind waarin de jonge vrouw Lulu voorkomt. Lulu wordt als jong meisje door de rijpere man Doktor Schön van de straat geplukt. Mannen en vrouwen begeren haar. Componist Alban Berg, die een opera over Lulu maakte, noemde haar het liefst ‘Erdgeist’. Dirigent en sopraan Barbara Hannigan weet waarom. “Er zit het element aarde in: het met beide benen op de grond staan en het verbonden zijn met de realiteit. Maar er is ook het element geest: dat van de vrije vlucht.” De spectaculair getalenteerde Hannigan is als zangeres een ervaren vertolkster van Bergs Lulu. Nu brengt ze als dirigent met orkest Ludwig een cd uit met daarop de suite die de componist aan de opera onttrok. De vocale solo’s in de suite zingt ze zelf. Eromheen staan Luciano Berio’s Sequenza III – een scène voor zangstem en instrumenten – en een suite uit George Gershwins musical Girl Crazy. Gedrieën geven de stukken een rijk geschakeerd beeld van ‘aardgeest’ Lulu, in diverse fasen van haar zijn.

Hannigan dirigeert met de ervaring van een zingende actrice die het karakter ‘geleefd’ heeft. Op de ochtend van het interview voelt ze in haar botten en spieren de voorstelling van Debussy’s Pelléas et Mélisande nog die ze de avond ervoor heeft gezongen. Geeft het vertolken van Lulu haar als dirigent specifieke inzichten in het dirigeren van de suite? Hannigan denkt van wel, maar ze wijst erop dat ze ook als musicus de fascinerende toonreeksen en de structuur van de muziek voor de rest van haar leven zou kunnen bestuderen en analyseren. Het werken met grote regisseurs heeft haar echter een dramaturgisch perspectief gegeven: “Ik hoor de woorden en de kleur en de spanning in de stemmen. Ik vertel de leden van Ludwig dat een frase voor hen misschien gemakkelijk speelbaar is, maar voor de zanger moeilijk om te zingen en vraag hun dan om zich dat in te beelden als ze spelen.”

Wat Hannigan opviel aan Lulu is dat ze in de opera zegt dat ze in haar jeugd het grote geluk had om een paar maanden in het ziekenhuis terecht te komen. “Wie noemt dat nu een geluk? Ze zegt dat ze in die maanden onttrokken was aan het oog van de mannen. Zo kon ze in contact komen met haar eigen instinct. Ze kreeg zelfkennis en kon niet meer gemanipuleerd worden.” Berio’s Sequenza III is op de cd de muzikale verbeelding van de jonge Lulu vóór die ervaring.

De suite uit Girl Crazy belicht een ander aspect: “Berg en Gershwin hebben elkaar in 1928 in Wenen ontmoet in de tijd dat Berg aan het schrijven was aan Lulu en Gershwin zou gaan beginnen aan Girl Crazy. Hoewel Gershwin ze tot aan Porgy and Bess op een speelsere manier gestalte geeft, zijn de thema’s in de werken dezelfde: wie heeft er een gebroken hart en wie krijgt het meisje? Wie wint en wie staat aan het einde nog te dansen? Daarom wilde ik een dramaturgisch verband leggen tussen Lulu en Girl Crazy.” Aspecten van het personage van Lulu duiken op in Girl Crazy: “Tijdens de wereldpremière speelde Ethel Merman de vamp en Ginger Rogers was de ingénue: de stereotypes in musicals voor vrouwen. De vamp rookt en drinkt, is grappig en de ingénue was de romantische hoofdrolspeelster die veel onschuldiger was.

Binnen die stereotypen werden musicals gestructureerd, maar Gershwin gaat in zijn muziek aan die formule voorbij.” Hannigan wijst erop dat de opera van Berg is opgebouwd als een spiegel: “Gebeurtenissen in het verhaal komen later in omgekeerde vorm terug. Ik wilde die compositietechniek ook in de Gershwin gebruiken: de Lulu-suite eindigt met de woorden van gravin Geschwitz, en daarmee laten we de suite van Girl Crazy beginnen. Die vloeit dan door naar het einde en tot aan I Got Rythm, dat eigenlijk weer Lulu als danseres uitbeeldt. De dans die niet lijkt te stoppen. De muziek is wild, maar nooit hysterisch, want Lulu heeft altijd een soort chaotische controle over de dingen om haar heen. Er is een vrijheid in die muziek.”

En zo maakt Barbara Hannigan met Ludwig op de cd Crazy Girl Crazy een nieuw portret van Lulu: van haar vertwijfelde jeugd tot aan haar dood, waarna ze als vrije geest alsnog aan het eind staat te dansen.

Hein van Eekert (5-2017)