Messiaen, Olivier

Catalogue d’oiseaux: het lijkt een wetenschappelijke verhandeling, maar het is een wonderbaarlijke pianocyclus. Olivier Messiaen werd ertoe geïnspireerd door zijn eigen transcripties van het gezang van vogels, in zijn geloof de gevleugelde boodschappers van God. Wie kan deze bijzondere muziek beter vertolken dan Pierre-Laurent Aimard, die al op zijn zestiende het Messiaenconcours won?

Vlak voordat de zomer van 2016 aanbrak, baarde Aimard opzien op het Festival van Aldeburgh. Daar speelde hij op de bijna langste dag van het jaar alle zeven boeken van de Catalogue d’oiseaux, verspreid over vier stadia van het etmaal. Hij begon nog in het duister terwijl buiten de vogeltjes de dageraad aankondigden, en eindigde ruim twintig uur later nadat de nacht al was gevallen. In elk van de dertien deeltjes fungeert steeds één vogel als voorzanger, gesteund door een achtergrondkoortje van gevederde vrienden. Ofwel, in de woorden van Messiaen: ‘Iedere solist wordt gepresenteerd in zijn natuurlijke woongebied, omgeven door zijn eigen landschap en het gezang van de andere vogels die in dezelfde streek verblijven.’

Daarbij had de componist – die gezegend was met synesthesie – oog, oor en een fijne neus voor ‘de harmonie en het ritme van de geuren en kleuren van het landschap waarin de vogel leeft’. De muzikale catalogus omvat ruim tweeënhalf uur vogelzang op de piano. Het kwetterfestijn begint met de alpenkauw, een zangvogel uit de familie van de kraaien, en eindigt met de wulp, een steltloper die zijn aanwezigheid aan een eventuele partner kenbaar maakt door in de vlucht verleidelijke glissando’s te produceren, glijklanken die eerder geschapen lijken voor een instrument als de ondes martenot.

In de jaren 1956-1958, waarin Messiaen aan de cyclus werkte, leed zijn echtgenote aan dementie. Zij zou in 1959 overlijden. Twee jaar later trouwde de componist met de pianiste Yvonne Loriod, met wie hij al eerder een relatie had. De Catalogue d’oiseaux is aan haar opgedragen. Het Franse ‘loriot’ betekent overigens wielewaal, de goudgeel gekleurde vogel die de componist vergeleek met de zon en die een prominente plaats in de catalogus inneemt.

Aimard heeft nog les gehad van Yvonne Loriod en de componist goed gekend. Hij zegt: ‘Messiaen had een uitzonderlijke relatie met de tijd. Het was net alsof hij steeds tijd had, voor alles, voor iedereen. Je voelde je nooit opgejaagd in zijn bijzijn. Hij was altijd beschikbaar, zelfs voor een jongetje van twaalf zoals ik was toen ik hem leerde kennen. Daarom was hij zo’n buitengewoon goede leraar. Later heb ik hem ook nooit zenuwachtig of boos meegemaakt.

In Messiaens relatie met de tijd zat een soort zendimensie. Je hoort het ook in zijn muziek, met die extreem langzame tempo’s, lange stiltes, lange nagalm. Hij was intens gelukkig in de natuur en genoot van het wonder van de natuur, de landschappen, de vogelzang, het licht. Dat was voor hem een onuitputtelijke bron van vreugde.’ De box bevat behalve drie cd’s een dvd met toelichtingen en een interview waarin Aimard vertelt over Messiaen en de Catalogue d’oiseaux. Op 2 juni speelt hij de cyclus in het Muziekgebouw aan ’t IJ te Amsterdam.

Eddie Vetter (KZ 2-2018)