Stravinsky, Igor

AANBEVOLEN DOOR...

Niet nieuw, maar in deze verpakking is de uitgave van de grote balletten van Stravinsky door Les Siècles een koopje van de eerste orde. Toen dirigent François-Xavier Roth met het toen nog onbekende orkest Les Siècles begon met authentieke uitvoeringen van vroegtwintigste-eeuwse muziek was het een sensatie hoe verfrissend de aanpak werkte met deze repertoirestukken. De heldere timbres van de Franse blazers werken een verademende doorzichtigheid in de hand, terwijl ze tegelijkertijd de intensiteit van de muziek verhogen. Zonder de spierballenuitvoeringen van grote namen als Muti of Gergjev tekort te doen, zijn dit uitvoeringen die volledig recht doen aan de kleurenpracht en vernieuwende kracht van Stravinsky’s partituren. Dichter kun je niet komen bij de klankwereld zoals Stravinsky die zelf moet hebben ervaren in het Parijs van die dagen.

Het Colofon, Arnhem
Martin Buninga (Klassieke Zaken 3-4-2023)

COLUMN

Klein manneke, groot genie
Verbijstering, Verbazing, Verrassing. Dat waren de stadia waar ik doorheen ging toen ik me realiseerde dat het alweer 50 jaar geleden is dat Igor Fjodorovitsj in New York zijn laatste adem uitblies. Op 6 juni 1971 kwam daar een eind aan de wereldtournee van de Russische grootmeester. Die in Oranienbaum begon en later naar Zwitserland, Frankrijk, Califonië en uiteindelijk New York leidde. Overal liet hij van zich horen. En hoe. Hij was en bleef een kosmopoliet die zijn Russische ziel nooit heeft verloochend.

En toch die drie V’s? Ja! Ik heb tot mijn verbijstering moeten vaststellen dat de herdenking van zijn sterfdag hier niet erg veel, in ieder geval niets op festivalformaat, heeft opgeleverd. Te veel ouwe koek? Te weinig interesse in wat, volgens mij, de grootste componist van de twintigste eeuw heeft losgemaakt? Hij was net zo’n intrigerende en vruchtbare kameleon als tijdgenoot Picasso. Die ook van alles en nog wat opzoog als een spons. En die dat ook moeiteloos in zijn eigen oeuvre verwerkte. Zonder ‘gezichtsverlies’.

Stravinsky zocht het in eerste instantie bij zijn leermeester Rimski-Korsakov en zijn idool Tsjaikovski. Maar kwam al snel op het spoor van Debussy en Dukas. Als geen ander heeft hij zich laten inspireren door de impresario Sergej Diaghilev. Omgekeerd ook, trouwens. Ze zorgden voor een explosieve groei en vernieuwing van niet alleen het Russische ballet in West-Europa. Sjeng Scheijen beschrijft het gedetailleerd in zijn imposante biografie: Sergej Diaghilev: een leven voor de kunst. In 2009 bij Prometheus verschenen, overal met gejuich ontvangen en nu al toe aan de tiende editie. Lezen!

Na de vroege dood van Diaghilev in 1929 was Stravinsky het spoor bijster, vonden zijn criticasters. Die neo-klassieke periode vonden ze maar niks. Toch heeft het een paar juwelen opgeleverd. Iets dergelijks herhaalde zich na de Tweede Wereldoorlog. De tot Amerikaan genaturaliseerde Fransman-van-Russische-origine liet zich op z’n oude dag door zijn discipel Robert Craft overhalen alsnog het seriële spoor van Webern te volgen. Klapstuk: zijn voor Balanchine geschreven (laatste) ballet Agon, dat door het avant-gardistische idioom overigens nooit de populariteit van klassiekers als De vuurvogel en Le sacre du printemps heeft gekregen.

Met enige verbazing heb ik ook waargenomen dat er in Londen (Proms) en in Berlijn (Philharmoniker, Musikfest) veel meer aan Stravinsky werd en wordt gedaan dan in onze contreien. Dat was vroeger weleens anders. Maar zie – verrassing – in de door Decca op de valreep uitgebrachte Stravinsky Edition, met louter opnamen van Riccardo Chailly, wordt dat ruimschoots gecompenseerd. Naast bijna alles wat hij vanaf 1979 in Londen, Cleveland, Berlijn en Luzern heeft vastgelegd is ook het Concertgebouworkest ruim vertegenwoordigd.

Behalve alle studio-opnamen heeft Decca kennelijk een aantal live-registraties uit het Concertgebouw goed genoeg bevonden voor dit album. Ongetwijfeld op instigatie van Chailly zelf, die zich in zijn Amsterdamse periode als een groot Stravinsky-dirigent heeft doen kennen. Goed om dat weer eens te horen. Zo volgt op cd 6 na het opera-oratorium Oedipus Rex (met Johan Leysen als Nederlandstalige ‘speaker’: daar zullen ze in het buitenland van opkijken!), het Vioolconcert met toenmalig concertmeester Alexander Kerr als solist. Leuk voor hem, maar het orkest was de ware ster. Voordat Chailly in 1988 in Amsterdam begon maakte hij veel (spraakmakende) opnamen met London Sinfonietta. Voorop de alom bejubelde versie van Stravinsky’s enige opera The Rake’s Progress met de onvergetelijke tenor Philip Langridge in de rol van Tom Rakewell. En dat te midden van een cast die je ook nu nog aan je stoel gekluisterd houdt. Onder wie Stafford Dean, Samuel Ramey, Astrid Varnay en Sarah Walker. Ook de glasheldere opname heeft niets aan kracht verloren. En nog een topper, dit keer uit 1980: het Octet voor blazers (plus dirigent!) swingt de pan uit.

Met de twee versies van de Sacre (uit Cleveland en Luzern) is op zich niets mis, maar hier krijgen Chailly en Decca te maken met serieuze concurrentie van François-Xavier Roth. Met diens excellente ensemble Les Siècles (‘Sur instruments d’époque’) zijn we sinds kort in een nieuwe fase beland van wat je de moderne tak van de ‘authentieke’ uitvoeringspraktijk zou kunnen noemen. Het is fascinerend om te horen hoe de slanke, mildere orkestklank van Les Siècles een totaal andere sfeer oproept bij de grote Stravinsky-balletten. Bovendien is Roth een pittige dirigent met esprit.

Geweldig dat Harmonia Mundi deze uit 2010-13 daterende opnamen opnieuw heeft uitgebracht op een dubbel-cd. Dit in het kader van hun project ‘Stravinsky 1971-2021’. Geen flauwekul of loze commerciële actie. Hier gloort iets van wat ons de komende jaren waarschijnlijk te wachten staat. Andere Stravinsky-interpretaties op een ouder instrumentarium. Concertgebouworkest-trombonist Jörgen van Rijen, die op de cd met Histoire du soldat meespeelt, heeft daarover een mooi verhaal te vertellen. Soms kan het toeval een handje helpen bij het vinden van het juiste instrument. In dit geval een ‘Trombone A. Courtois (avant 1927)’. Dit voor de kenners. Violiste Isabelle Faust komt in dit kader overigens beter tot haar recht dan op de uitgave, waar het Derde vioolconcert (Alhambra) van Peter Eötvös wordt gevolgd door een degelijke maar weinig fijnzinnige uitvoering van de Sacre door het Orchestre de Paris onder Pablo Heras-Casado. Vast goed bedoeld. De respectabele Hongaarse componist en dirigent wordt echter totaal weggevaagd zodra de Sacre losbarst. Ze had beter Stravinsky’s Vioolconcert kunnen spelen. De reus is nog altijd oppermachtig.

Hans Heg (Klassieke Zaken 3/4-2021)