Various

COLUMN

Waarom is het zo oneerlijk verdeeld?
Op YouTube kom je interessante dingen tegen over hem. Zoals een optreden in het populaire zondagavondprogramma, dat toen nog Podium Witteman heette. Folke Nauta speelt er een miniatuur voor de linkerhand (Epithalame) van Sergei Bortkiewicz: moeiteloos en meesterlijk. Een live-sessie, met een Leids amateurorkest in het Concerto pour la main gauche van Ravel, is andere koek. Ook fascinerend, maar deels mislukt. Het onmachtige orkest blijft ver achter bij de briljante pianist.

Op 31 januari 2023 is hij te gast in het Radio 1-programma De Nieuws BV. In dit studiogesprek is te zien hoe enthousiast Nauta vertelt over zijn nieuwe cd-project: Left Hand Legacy, deel 1, rond de legendarische Weens-Amerikaanse pianist Paul Wittgenstein, wiens rechterarm al kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog moest worden geamputeerd. Maar die na 1918 desondanks carrière wist te maken als ‘eenarmige’ pianist. Dankzij het gigantische fortuin dat zijn vader Karl, de autoritaire kunstminnende Oostenrijkse staalmagnaat, had nagelaten.

Nadat bij Folke Nauta, na een veelbelovende start als concertpianist, een inoperabel medisch mankement in zijn rechterhand was geconstateerd, schakelde hij noodgedwongen – net als Wittgenstein – over op repertoire voor de linkerhand. Dat was zijn passende antwoord op de ‘sluipmoordenaar’ (focale dystonie) die zijn hand was binnengedrongen. Begin dit jaar kwam het eerste, opmerkelijke resultaat op de markt. De dubbel-cd trok de aandacht en oogstte, terecht, veel lof.

Nauta had zich grondig in de nalatenschap van Wittgenstein verdiept. En was tot een zinnige conclusie gekomen. De pianoconcerten van vermaarde componisten als Ravel, Prokofjev, Hindemith en Britten, die ze voor de steenrijke (en goed betalende Wener) hadden geschreven, komen veel vaker aan bod dan de kamermuziekwerken die hij her en der ook had besteld. Geld speelde immers geen rol bij de Wittgensteins. Vooral het helslastige Ravelconcert is een hit geworden. Zelfs ‘gewone’ pianisten spelen het graag.

Paul toerde uitgebreid rond met ‘zijn’ Ravel. In 1937 deed hij ook Amsterdam aan en introduceerde dit meesterwerk, want dat is het, bij het Concertgebouworkest. Godzijdank is de radio-opname van dat optreden bewaard gebleven. Je weet niet wat je hoort – ondanks het matige geluid. Als opdrachtgever permitteerde hij zich allerlei vrijheden. Hij verhulde handig de moeilijke passages en voegde elders noten toe als hem dat beter uitkwam. Hij rotzooide maar wat aan. Ravel was not amused, volgens insiders.

Die indruk had ik ook, herinner ik me als de dag van gisteren, toen ik Wittgenstein dit concert rond 1950 hoorde (en zag) spelen in het oude Tivoli in Utrecht. Er was soms geen touw aan vast te knopen. Niettemin was het succes enorm. Pas met de komst van grote pianisten als Robert Casadesus en Samson François – en velen na hen – viel bij mij het kwartje. En in dat illustere gezelschap hoort Folke Nauta ook thuis, volgens mij.

Op 5 augustus is hij echter plotseling overleden. Pas 50 jaar oud. Geschokt en onthutst waren we. In dat radio-interview in januari had hij immers nog vol overtuiging gemeld dat je uit tegenslagen ook hoop en kracht kunt putten. In het in 2022 opgenomen eerste deel van de serie Chamber music written for Paul Wittgenstein (met composities van Ernest Walker, Josef Labor, Hans Gál en Franz Schmidt), levert hij het klinkende bewijs. Een derde cd is dit voorjaar al in MuziekHaven Zaandam opgenomen, is me verteld. Eveneens met het Prisma String Trio en klarinettist Lars Wouters van den Oudenweijer. Iets om naar uit te kijken.

Op dit moment rest mij echter niets anders dan te concluderen dat Nauta als pianist én speurder ongelofelijk zinvol werk heeft verricht. En daarvoor verdient hij postuum een medaille. Cor de Groot en Jan Wijn gingen hem weliswaar voor als succesvolle linkshandige pianisten, al lieten zij de kamermuziek-voor-Wittgenstein, bij wijze van spreken, rechts liggen. De Amerikaanse pianist Leon Fleisher (in 1952 de grote winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd, later ook gehinderd door een onwillige rechterhand), putte ook even uit diezelfde bijna vergeten bron.

Samen met cellist Yo-Yo Ma en collega’s uit Boston maakte Fleisher in de jaren negentig voor Sony twee magnifieke cd’s met Wittgensteins erfenis. De tweede ook louter met kamermuziek. De riante Suite van Korngold en een Quintet van Schmidt onder de noemer: Music for Strings and Piano Left Hand. Vooral het omvangrijke opus 23 van Erich Wolfgang Korngold is de moeite van een herontdekking waard. Het vergelijkbare, ruim 72 minuten (!) durende strijkkwintet uit 1938 van Franz Schmidt is bij Nauta en diens muzikale vrienden in minstens zulke goeie handen.

De Cobra Records frapperen door een glasheldere, up-to-date registratie. Ik hoop dat veel liefhebbers daarom de moeite nemen om kennis te maken met dit deel van Nauta’s carrière. Waar ik alleen aan kan toevoegen dat hem helaas te weinig tijd is gegund zijn nieuwe idealen te verwezenlijken. Ja, waarom eigenlijk? Hoe oneerlijk gaat het er soms aan toe in dit leven. Hoboïst Werner Herbers, die dit jaar ook overleed, heeft tot op hoge leeftijd kunnen schaven aan zijn muzikale nalatenschap. Als een tevreden man keek hij in interviews terug op zijn lange en succesvolle carrière. En niet te vergeten: op zijn omvangrijke discografie.

Hij was jarenlang de alom gewaardeerde solo-hoboïst van het Concertgebouworkest en daarnaast de gedreven oprichter en dirigent van de spraakmakende Ebony Band. Vlak voor zijn dood kwam bij Channel Classics nog een nieuwe cd uit met oude opnamen van concerten met zijn Band in het Concertgebouw en in Paradiso. Allemaal Weill-achtig repertoire uit het begin van de vorige eeuw. Zoals een concertante versie van de satirische tragikomedie Achtung, Aufnahme!! van de in 1939 overleden Wilhelm Grosz. Aangevuld met twee door Herbers geredigeerde potpourrieën van Walter Goehr (Komödien in Europa) en Matyás Seiber (Die vertauschten Manuskripte).

Binnenkort komt er ook nog een live-opname uit van een Mozartconcert met Herbers als solist met het Concertgebouworkest onder Harnoncourt in Salzburg. Bij Folke Nauta zit ik met het treurige gevoel in mijn maag dat zijn Wittgensteinproject voortijdig tot een einde is gekomen. Al blijf ik hopen op meer.

Hans Heg (Klassieke Zaken 3-4-2023)