Vonk, Hans

2008-08-18 17:44:55

The Hans Vonk Legacy: een wrang monument

Zal het werk van Hans Vonk nu, vier jaar na zijn dood, eindelijk echt naar waarde worden geschat? Opnamen uit de tijd dat hij chef-dirigent was van het Saint Louis Symphony Orchestra, zijn gebundeld in de serie ‘The Hans Vonk Legacy’. De eerste vier cd’s kregen dit jaar al een Edison in de categorie ‘Bijzondere uitgaven van historische aard’. Een monument voor een dirigent die zich vaak miskend heeft gevoeld.

door Paul Janssen

Hans Vonk was altijd een beetje korzelig, verongelijkt bijna. Geen twee zinnen passeerden zijn mond, of ironie en sarcasme reisden mee. Het maakte hem tot een fijne gesprekspartner voor journalisten. Nooit saai en altijd goed voor een messcherpe zinsnede over de toestand
van de muziekwereld in Nederland. Het maakte hem waarschijnlijk ook tot een minder fijn mens voor zichzelf. Het klinkt gek voor iemand die zoveel geweldige muziek mocht vertolken, maar Vonk leek niet vrolijk, niet gelukkig. Hij voelde zich tekortgedaan, ondergewaardeerd. Misschien had hij daarin gelijk, ik weet het niet. Zijn tijd bij het Residentie Orkest en de Nederlandse Opera werd gekleurd door conflicten, zijn periode bij de Semperoper en de Staatskapelle Dresden (1990-1997) overheerst door de beperkende grillen van de overheid, zijn laatste dappere jaar bij het toenmalige Radio Symfonie Orkest (2003-2004) door de dreiging van bezuinigingen.
Het Concertgebouworkest benoemde in 1986 niet hem – toch de beste Nederlandse dirigent na Haitink – maar Riccardo Chailly tot nieuwe chefdirigent. Ja, bij het Saint Louis Symphony Orchestra (1996-2002), ver van huis, was hij redelijk gelukkig. Maar ook daar kon hij niet altijd doen wat hij wilde, de muziek vertolken die gehoord moest worden. Dat maakte hem wrevelig. En misschien wel ziek. De spierziekte amyotrofische laterale sclerose (ALS), die hem in augustus 2004 uiteindelijk opbrak, was ook een symptoom van onmacht, van ingehouden woede. Alsof Hans Vonk langzaam implodeerde.
Het is jammer, want juist die ingehouden woede was een van zijn grootste muzikale krachten. Zo is mij onder meer een vertolking van Bruckners Negende symfonie met het Radio Filharmonisch Orkest bijgebleven. Vonk wist niet alleen prachtige muzikale details te onthullen, maar hij wist ook de opgekropte woede die de componist na een leven van strijd en onderdanigheid had moeten voelen, meer dan ooit hoorbaar te maken. Niks kabbelende blik op de eeuwigheid, niks devote nederigheid, maar een gepijnigd man die Onze Lieve Heer met nietsontziende dissonanten ter verantwoording roept.
Diezelfde onderhuidse spanning is er ook in Bruckners Vierde symfonie, of in Vonks opmerkelijke lezing van Debussy’s ‘La mer’, opnamen met het Saint Louis Symphony Orchestra uitgebracht door PentaTone als ‘The Hans Vonk Legacy’. Daarom is het niet zo gek dat juist de eerste vier uitgaven in deze serie dit jaar gingen strijken met de Edison voor ‘Bijzondere uitgaven van historische aard’. En daarom is het ook niet gek dat de belangstelling voor het werk van Vonk toeneemt.
Tijdens zijn leven was zijn vertolkingskunst te veel aan de persoon gebonden, aan de onvoorspelbare grilligheid van zijn doen en laten. Nu, vier jaar na zijn dood, zijn alleen de opnamen er nog. En die zijn op zijn zachtst gezegd het aanhoren waard. Zo weet hij in dat prachtige eerste deel van Mozarts Veertigste symfonie, een van de vier Legacy-uitgaven van dit jaar, het doorgaans zo joyeus gespeelde hoofdthema een onderhuidse wrijving mee te geven, een wrevel die bij Vonk past, maar die ook deze noten van Mozart buitengewoon goed staat.
De Hans Vonk Legacy, een serie live-opnamen uit de mooie jaren met het Saint Louis Symphony Orchestra, is een prachtig monument voor een man die zichzelf zo in de weg zat dat het applaus van de natie, Europa en de wereld lang op zich heeft laten wachten. Maar ook een monument dat staat voor de wrange constatering dat sommige dirigenten blijkbaar eerst moeten sterven voordat ze naar waarde geschat worden.

Wolfgang Amadeus Mozart
Symfonie nr. 40
Ludwig van Beethoven
Symfonie nr. 7
Saint Louis Symphony Orchestra
o.l.v. Hans Vonk
PTC 5186322

http://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Vonk_(dirigent)

Relevante recensies