Vengerov, Maxim

2005-10-17 16:33:57

Vengerov ontdekt de Barok in Mozart

De violist Maxim Vengerov heeft weer een nieuwe loot aan zijn snel uitdijende discografi e toegevoegd: twee Vioolconcerten en de Sinfonia concertante van Mozart. Opvallend is dat hij niet alleen soleert maar ook dirigeert. Een nieuwe richting in zijn muzikale carrière?

door Paul Janssen

Hoe gaat het met u?’ De stem van de violist Maxim Vengerov klinkt vrolijk en in prachtig Nederlands, zonder al te veel accent. Hij beantwoordt de wedervraag nog met een enthousiast ‘goed, heel goed’ en dan stokt hij lachend in een gebrek aan Hollandse taalvaardigheid. Hij spreekt de taal nog altijd niet echt, al zou hij het, perfectionistisch als hij is, graag willen. Vengerov heeft immers al jaren een appartement in Amsterdam en wil zich in de landstaal verstaanbaar maken. ‘Ik ben er te weinig om de taal goed tot mij door te laten dringen,’ schakelt hij over op even vlot en vriendelijk Engels, ‘maar ik vind het nog altijd prettig om in Amsterdam een eigen ruimte te hebben.’ Dat hij voor een appartement in Amsterdam koos, is niet zo verwonderlijk. Nadat Vengerov in 1990 als 16-jarige jongen de Carl Flesch International violin competition had gewonnen steeg zijn ster razendsnel en kon de rest van de wereld leren wat zijn Russische vaderland al lang wist: hier is een ‘wonderkind’ aan het werk. Begin jaren negentig waaide de aandacht voor jonge Russische musici over naar het Amsterdams Concertgebouw en vele, destijds net internationaal doorbrekende talenten als de violist Vadim Repin, de pianist Jevgeni Kissin en uiteraard Maxim Vengerov deden de Van Baerlestraat aan. Vengerov liet, ondanks zijn jeugd, niet na daar diepe indruk te maken en keerde er met de regelmaat van de klok terug. ‘Een heerlijke zaal om in te spelen,’ vindt hij nog steeds.

Dat hij niet ten onder ging in alle aandacht, maar zich ijzersterk is blijven ontwikkelen dankt hij naar eigen zeggen aan zijn mentoren Daniel Barenboim en Mstislav Rostropovich. En aan zijn niet afl atende nieuwsgierigheid. ‘Ik wil tot de kern van de muziek doordringen, dat is wat mij bezighoudt,’ zegt hij, alsof optreden en cd’s maken slechts bijzaak zijn. Toch is hij trots op het resultaat van een recente zoektocht naar de essentie van de muziek: de cd met Mozarts Tweede en Vierde vioolconcert en de Sinfonia concertante. Het is de eerste cd waarop Vengerov niet alleen speelt op zijn schitterende Stradivarius, maar waarop hij ook, al spelend, het Kamerorkest van het Festival in Verbier dirigeert. Later dit jaar zullen ook de overige vioolconcerten van Mozart op cd verschijnen. ‘Het vormt de weerslag van een enorm project,’ zegt Vengerov. ‘Het ging er niet alleen om Mozarts Vioolconcerten te doorgronden, maar ook om een echt homogeen kamerorkest te vormen. Tot voor kort was het orkest een gelegenheidsensemble, dat zich beperkte tot optredens tijdens het festival.’

Vengerov liet over de taak die hij zichzelf had gesteld geen gras groeien. Al in 2005 trok hij zich met het orkest enige tijd terug in een kibboets om in alle rust aan het ensemble te sleutelen. ‘Om een eensgezind gezelschap te krijgen moet de attitude van elke speler hetzelfde zijn en moet iedereen de muziek op vergelijkbare wijze begrijpen,’ stelt hij. ‘We zijn begonnen met het formeren van verscheidene kwartetten om zo de kamermuzikale kwaliteit te behouden. Pas daarna heb ik iedereen bij elkaar gebracht.’ De cd lijkt van meet af aan zijn gelijk te bevestigen. De Sinfonia concertante, waarmee het schijfje opent, heeft een helderheid en een kamermuzikale intensiteit die het werk zelden openbaart en de concerten klinken lichtvoetiger en doorzichtiger dan op menige andere opname. ‘Mijn instinct vertelde mij dat ik Mozarts concerten niet kon benaderen als voldragen klassieke concerten,’ verraadt hij. ‘In feite zijn die werken geschreven met de late Barok nog in het achterhoofd.’

Opera
Vengerov heeft veel tijd gestoken in het overbrengen van zijn ideeën op de groep. ‘Iedereen speelde in het begin vanuit de klassieke traditie. Wat ik wilde, was dat de instrumenten zouden klinken als een zangstem. In de late Barok draaide alles om opera, om aria’s en om vocalisten. Dat is wat Mozart volgens mij heeft meegenomen. Dan komt die muziek echt tot leven. Bovendien wilde ik een heel pure toon. Vibrato of geen vibrato is voor mij geen issue als het om barokmuziek gaat, maar ik vind het wel belangrijk dat iedereen alles op precies dezelfde manier doet.’
Vengerov had veel te leren, zegt hij zelf, want hoewel hij de fi jne kneepjes van het dirigentenvak ooit had meegekregen van de legendarische Ilja Musin, had hij nog niet eerder op deze wijze voor een orkest gestaan. ‘Het was nieuw voor mij en ik heb het er erg druk mee gehad. Het is opmerkelijk hoe mijn stijl veranderd is door tegelijk te spelen en te dirigeren. Wanneer je het orkest moet leiden, ben je gedwongen om niet alleen naar jezelf te luisteren, maar ook naar het orkest. Dat gaat zelfs zover dat ik op sommige momenten mijzelf
vergat en alleen maar luisterde.’ Voor Vengerov was het project een ‘groot leerproces dat zijn muzikale leven heeft verrijkt’.

Het was Daniel Barenboim geweest die hem als piepjonge violist had gewezen op het belang van partituurkennis. Na een eerste pianorepetitie van het Vioolconcert van Sibelius voelde die zich lichtelijk teleurgesteld in Vengerov. Op de vraag wat hij verkeerd deed, had Barenboim geantwoord: ‘Vind dat zelf maar uit. En bekijk dan vooral de partituur als geheel en niet alleen je eigen partij’. ‘Daar is mijn fascinatie voor het complete plaatje begonnen,’ zegt Vengerov nu. Dat hij ondanks die fascinatie trouw blijft aan de viool staat daar los van. ‘Ik heb geen plannen om mij volledig op een dirigentencarrière te storten. Het is geweldig, het voelt alsof je een heel groot instrument bespeelt. Bovendien is het een schitterende manier om rechtstreeks met een orkest te communiceren. Ik vind het een interessante ervaring, maar dirigeren is, nog meer dan vioolspelen, een professie waaraan je langer dan een leven moet sleutelen om hem echt onder de knie te krijgen. En het directe contact van een violist met zijn publiek wil ik absoluut niet missen.’

Wolfgang Amadeus Mozart
Vioolconcerten nrs. 2 en 4, Sinfonia concertante
Maxim Vengerov (viool), Lawrence Power (altviool), UBS Verbier Festival Orchestra o.l.v. Maxim Vengerov
EMI Classics 783 742 9