Tsoupaki, Calliope
2010-02-11 21:10:46
Calliope Tsoupaki: ‘Het was een icoon die mij voor de Lucas Passie inspireerde’Op haar vijfentwintigste kwam de componiste Calliope Tsoupaki vanuit Griekenland naar Nederland. In haar werken is het idioom van haar geboorteland nog volop aanwezig. In het monumentale oratorium Lucas Passie is dat vooral de Grieks-orthodoxe kerkmuziek.
door Jos van der Zanden
In mei 2008 ging de Lucas Passie van Calliope Tsoupaki tijdens het Holland Festival in première in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Het werd zo enthousiast onthaald dat het label Etcetera tot een cd-uitgave heeft besloten. ‘Een goed idee’, vindt Tsoupaki, ‘want het zou jammer zijn als het na een enkele uitvoering in de archieven verdwijnt.’
Bij jouw Lucas Passie krijg je associaties met vroeg-middeleeuwse, Byzantijnse of zelfs antieke muziek. Heb je daar onderzoek naar gedaan? ‘Onderzoek is een groot woord. De Grieks-orthodoxe muziek zit als het ware in mijn bloed, ik ben ermee grootgebracht. Sommige instrumenten die ik voorschrijf, zoals de qanun (een Arabisch tokkelinstrument), de ney (een Oosterse fluit) en de kemençe (een driesnarige Turkse viool) ken ik vanuit mijn jeugd. Daarom klinken ze voor mij ook niet zo exotisch als voor westerlingen. Ze passen perfect in het idioom van deze muziek.’
De zangpartijen zijn lastig. Schrijf je alles heel precies voor of geef je zangers de ruimte? ‘Net als bij de instrumenten is er in mijn oratorium een westers en een specifiek oosters aandeel. Zo zijn er partijen voor een Byzantijnse en een oosterse zangstem en is er ook een Byzantijns koortje van drie zangers. Wat voor westerlingen quasi geïmproviseerd klinkt, is in feite nauwkeurig voorgeschreven Byzantijns gezang. Maar daarnaast is er ook een westers koor (gezongen door leden van het Egidius Kwartet) en is er een belangrijke rol weggelegd voor Marcel Beekman, die de rol van Jezus heeft. Zijn stem is warm en toch sterk, precies de combinatie die me voor ogen stond.’
Wat vind je zelf het meeste emotionele moment uit je Passie? ‘Dat is onmogelijk te zeggen, want een aria van Jezus is niet te vergelijken met bijvoorbeeld een koorhymne of een instrumentaal tussenspel. Emotie is ook niet het doel. Wat ik wil uitbeelden is de dualiteit van de persoon Jezus, waarin smart en kalme overgave verenigd zijn. Denk aan een Griekse icoon, zo’n klein schilderijtje. Daarbij is ook geen sprake van passie, drama of emotie. Het is als het ware een beschouwing op afstand, een reflectie, abstract vormgegeven maar toch heel indringend. Het was ook echt zo’n icoon die mij tot de muziek inspireerde, een Pantocrator waarop Jezus frontaal maar asymmetrisch is weergegeven. Met zijn rechterhand maakt hij een gebaar dat tegelijk een waarschuwing maar ook een zegening is. Weer dat dualisme dat ik in mijn muziek dus probeer te benaderen.’
Het is een grootschalige productie geweest indertijd, kostbaar ook. Hoe is deze cd-opname tot stand gekomen? ‘Het zijn opnamen uit 2008, zowel van de première als van de repetities die eraan voorafgingen. Van al dat materiaal is een zorgvuldige montage gemaakt waar ik zelf erg tevreden mee ben. Kleine weeffoutjes zijn heel mooi gecorrigeerd. Belangrijk hoor, zo’n cd-uitgave, want die kan leiden tot nieuwe uitvoeringen.’
Calliope Tsoupaki
Lucas Passie
Nieuw Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard, Yannis Arvanitis, Raneen Hanna en Marcel Beekman (zang), leden van het Egidius Kwartet en Byzantijns koor, Harris Labrakis (ney), Neva Özgen (kemençe), Bassem Alkhouri (qanun)
Etcetera KTC 1402
