Savall, Jordi
2005-12-10 14:53:07
Jordi Savall brengt vergeten middeleeuwse cultuur tot leven
Onder de titel Le royaume oublié (het vergeten koninkrijk) is een omvangrijk boek met drie cd’s verschenen waarmee Jordi Savall en zijn ensemble Hespèrion XX I licht werpen op de katharen zoals die zich vanaf ongeveer 950 in Europa manifesteerden. Vooral in Zuid-Frankrijk kwam hun gedachtegoed in de twaalfde en dertiende eeuw tot bloei. Savall is bij zijn project terzijde gestaan door een keur aan historici, taalwetenschappers en musicologen.
door Marcel Bijlo
Wie katharen zegt, denkt: ketters. Het woord ketter heeft een negatieve bijklank gekregen, het werkwoord verketteren is ervan afgeleid. Vaak wordt gedacht dat ketters ongelovigen waren, maar niets blijkt minder waar. Ze keerden zich niet tegen het christelijk geloof, maar tegen de macht van de kerk als een instituut dat in de loop der eeuwen steeds meer wereldlijke invloed kreeg en zo, in de ogen van de katharen, steeds verder afdreef van het oorspronkelijke geloof.
De katharen maakten hun eigen liturgie, die op allerlei manieren van invloed is geweest op latere ontwikkelingen in de kerk- en cultuurgeschiedenis. Deze uiterst boeiende maar complexe materie wordt door Jordi Savall op aansprekende wijze ontsloten, zowel voor kenners van de middeleeuwse cultuur als voor diegenen voor wie het onderwerp nieuw is. Het accent ligt op de cultuur van de troubadours, dichters die hun teksten maakten in het Occitaans en bij wie het gedachtegoed van de katharen soms in vruchtbare bodem viel. Het Occitaans is tegenwoordig in Frankrijk weer in opkomst als minderheidstaal. Dat het geen dode taal is, blijkt wel uit het feit dat er de laatste jaren heel wat popgroepen zijn die in het Occitaans zingen. Zelfs Occitaanse rappers laten van zich horen.
Bij troubadours denken we vooral aan liefdesliederen. Het negentiende-eeuwse, geromantiseerde beeld van de troubadour als zanger met een luit bij het vuur is hardnekkig. Maar de troubadours, vaak behorend tot de lagere adel, waren ook de protestzangers van hun tijd. Het liefdeslied, de canso, was een van de genres waarmee ze zich bezighielden, maar ze maakten ook sirventès, harde aanklachten tegen vorst en kerk. Deze liederen konden ontaarden in regelrechte, maar zeer smaakvol verwoorde, scheldkanonnades. Jordi Savall heeft een groot aantal van deze sirventès in zijn collectie opgenomen. Ontbrekende muziek vulde hij zelf aan of leende hij, geheel volgens de praktijk van die tijd, van andere troubadours.
Op de drie cd’s krijgen we de hele ontwikkeling chronologisch gepresenteerd, waarbij liederen, gereciteerde teksten en instrumentale muziek in bonte afwisseling voorbij trekken. Het lijvige boek bevat alle gezongen teksten en heldere, ook voor niet ingewijden uitstekend toegankelijke toelichtingen in zeven talen: Frans, Engels, Duits, Italiaans, Spaans, Catalaans en ook Occitaans. Muzikaal is de ontwikkeling ook goed te volgen. Op de eerste cd, waarop we horen hoe het in Oost-Europa ontstane nieuwe geloof zich verbreidde naar het westen, klinkt muziek uit onder meer Bulgarije en Armenië. De tweede cd beschrijft hoe in Zuid-Frankrijk het gedachtegoed van de katharen wortel schoot, en biedt een groot aantal troubadourteksten. Op de derde cd krijgen we te horen hoe het geloof van de katharen en de rijke cultuur van de troubadours weliswaar grotendeels werden weggevaagd in Zuid-Frankrijk, maar toch elders in Europa voortleefden. Ook het beroemde proces tegen Jeanne d’Arc, de ‘maagd van Orléans’ die de stem van God zei te hebben gehoord, wordt hier beschreven. Met dit omvangrijke project, waar flink wat jaren research in zijn gaan zitten, heeft Jordi Savall weer een uitgave toegevoegd aan zijn indrukwekkende serie boeken cd-uitgaven.
Le royaume oublié: La tragédie des cathares
Hespèrion XXI o.l.v. Jordi Savall
Al ia Vo x AVSA 9872.73
3 sacd + Boek (500 pagina’s)
http://www.musicolog.com/jordisavall.asp
