London Symphony Orchestra
2006-12-01 14:23:19
Haitinks jonge, slanke BeethovenOp 7 november 1956 stond Bernard Haitink voor het eerst voor het Concertgebouworkest. Zijn dirigentenjubileum wordt gevierd met een gala in Amsterdam. Daarnaast getuigt hij met zijn nieuwe Beethovencyclus van een frisse kijk op de negen symfonieën. De cd-registratie met het London Symphony Orchestra ligt nu in de winkels.
door Karin Sutherland
Bernard Haitink is geen man die graag voor het voetlicht treedt. Althans, wat zijn privé-leven betreft. Liever vertelt hij over zijn favoriete componisten of over de vele orkesten waarmee hij heeft gewerkt. Uit dat laatste alleen al blijkt zijn indrukwekkende staat van dienst. Wie nou precies zijn eerste vriendinnetje was, of de saillante details in de affaire die speelde tussen hem en het Koninklijk Concertgebouw Orkest eind jaren tachtig draagt niet bij aan een beter
begrip van Mahler of Beethoven en is daarom zinloos. Bovendien: ouwe koeien horen ín de sloot. Met de biografie die binnenkort verschijnt is Haitink dan ook allesbehalve blij.
Het is precies vijftig jaar geleden dat hij het Koninklijk Concertgebouw Orkest, dat toen nog niet Koninklijk was, voor het eerst dirigeerde. Dit wordt in november groots gevierd met een gala in Amsterdam. Op het programma staat, hoe kan het ook anders, Mahler. Tegenwoordig heeft bijna elk orkest Mahler op de lessenaar staan, maar in 1960 werd de componist veel minder gespeeld. Met hun Mahler-uitvoeringen werden Haitink én het orkest wereldberoemd.
Haitinks voorganger Mengelberg had Mahler nog gekend en bovendien speelden er in zijn tijd nog musici in het Concertgebouworkest die met leerlingen van leerlingen van de componist hadden gewerkt. Die mondelinge overlevering maakte een uitvoering van een werk van
Mahler een stuk makkelijker, vindt Haitink. Toch vraagt hij zich af hoe hij als ‘jong broekie’ in staat was een wereldberoemd orkest te leiden. Hij bezat nauwelijks de muzikale ervaring of het menselijk inzicht om een ensemble van dergelijk formaat te kunnen dirigeren. En ja, hij heeft er zelfs nu nog wel eens een slapeloze nacht van.
De dirigenten die hij het meeste bewondert zijn Carlos Kleiber en, vooral, Wilhelm Furtwängler. Van die laatste herinnert hij zich een uitvoering van Fidelio, in 1948, waar hij totaal ondersteboven vandaan kwam. Dat hij deze opera zelf nog zal dirigeren, is niet waarschijnlijk. De dirigent is inmiddels zevenenzeventig en kiest zorgvuldig wat hij nog wel en niet wil doen. De Beethoven-symfonieën gelukkig nog wel. Met het London Symphony Orchestra heeft hij ze integraal opgenomen. Eigenlijk kwam dat doordat het orkest het hem vroeg.
Tussen zijn eerste Beethoven-opname en deze ligt een periode van ruim dertig jaar. Geen wonder dat de interpretaties enorm verschillen, vindt Haitink: bij Beethoven is, in tegenstelling tot Mahler, geen mondelinge traditie meer aanwezig en kun je niet meer nagaan
hoe bijvoorbeeld de tempi van de componist zelf waren. Bovendien is Haitinks visie op Beethoven met het klimmen der jaren veranderd. Er is een soort ‘voortschrijdend inzicht’ ontstaan, door ervaring ingegeven. Verder heeft een oudemuziekspecialist als Brüggen Haitinks manier van denken over Beethoven gewijzigd. Dit hoor je duidelijk in deze nieuwe opname: de orkestklank is slanker, de tempi zijn vitaler. Eén ding is niet veranderd, de typische Haitinkkleur van het orkest: een warme strijkersklank, een gelaagdheid in de verschillende stemmen en een transparante blazerssectie. Haitink heeft hiervoor geen kant-en-klaar recept. Hij heeft een ideaalklank in zijn hoofd, maar of het orkest daaraan kan of wil beantwoorden, hangt af van de chemie tussen beide. Hij kent dirigenten die trucjes uithalen om dit af te dwingen, maar zelf werkt hij niet zo.
In deze live-opnamen is de chemie tussen orkest en dirigent bijna tastbaar. Vooral de koperblazers klinken prachtig. Ik geloof niet dat ik ooit een zo majestueuze ‘Ode an die Freude’ heb gehoord. Gekoppeld aan de techniek van sacd maakt dit het luisteren naar deze Beethovensymfonieën tot een lust voor het oor.
