Biss, Jonathan

2007-02-13 19:51:27

Jonathan Biss, pianist in een strijkersfamilie

De pianist Jonathan Biss tekende begin vorig jaar een exclusief contract met EMI. Na zijn eerste cd in EMI's debuutserie, met Beethoven en Schumann, brengt hij nu een recital op cd waarin hij uitsluitend vroege werken van Schumann speelt. Wat heeft de jonge Amerikaan met Robert Schumann?

door Joke Dame

Jonathan Biss zit in Israël - hij komt er elk jaar want hij heeft er flink wat familie van moeders kant - en de telefoonlijn kraakt en hapert ouderwets. Maar over zijn lievelingscomponist Robert Schumann praat de pianist met grote onbevangenheid dwars door de etherstoringen heen. ‘Van alle grote componisten raakt Schumann mij het allermeest,' zegt de 26-jarige Biss. ‘Zijn muziek spreekt je rechtstreeks, diepgaand en heel persoonlijk aan, óf ze doet je helemaal niks. Een tussenweg is er niet. Ik had met Schumann altijd al een nauwe band. Hij gaat tot het uiterste als het om menselijke emoties gaat en dan ook nog op die krachtige, directe manier. Ik kan niet zeggen dat ik minder hou van Mozart of Beethoven - ik hou beslist evenveel van

die componisten - maar Schumann heeft als enige de sleutel tot mijn hart. Zijn muziek heeft zo'n diepgang en is zo intens dat ik me na het spelen van een stuk altijd enigszins verpletterd voel.' Zielsverwantschap wil hij het niet noemen - ‘daarvoor leidde hij een te gekweld leven' - maar Biss voelt en begrijpt op een bepaalde manier wel de pijn die Schumann ooit voelde. ‘De wereld was een moeizame omgeving voor hem en ik kan niet zeggen dat het voor mij ook zo is, maar zijn levensworsteling is me niet helemaal vreemd en ontroert me hevig.'

Maar pas op, zegt Biss ook, we hebben het wel over een componist die geniale muziek schreef. ‘Zijn lot was tragisch, het einde van zijn leven was verschrikkelijk, maar dat hoef je allemaal niet te weten om geraakt te worden door zijn ‘Fantasie'. Al is hoorbaar dat die muziek niet van de hand zijn van een gelukkige kan zijn. Maar soms denk ik dat er te veel over Schumanns leven en zijn geestesgesteldheid wordt gesproken. Je bagatelliseert de muziek door er over te praten alsof ze daar het resultaat van is. Schumann wás ongelukkig, geestesziek en tragisch gescheiden van zijn geliefde. Maar hij was ook een van de grootste componisten die we kennen. Uit die grootheid zijn zijn meesterwerken voortgekomen.' Jonathan Biss heeft zich niet alleen gestort op Schumanns muziek, ook zijn essays over muziek heeft hij gespeld. Je kunt er twee dingen uit leren, vindt Biss. ‘Ten eerste hoezeer hij de schaamte voorbij was in zijn romantische, gepassioneerde manier van communiceren. Die overdreven hartstochtelijkheid zouden wij nu misschien als excessief betitelen, in ieder geval als te bloemrijk, maar het hoort bij zijn persoonlijkheid om zich niet in te houden. Hij schreef begeesterd over geliefde muziekstukken en over musici die hij adoreerde.' Het tweede dat Biss leerde is dat Schumann, met zijn onbegrensde interesse in muziek, een complete muzikale persoonlijkheid was. ‘Tegenwoordig zijn we opgesplitst in muziekrecensenten, muziekfilosofen, uitvoerders en componisten. Die disciplines waren bij Schumann nog verenigd: hij had een carrière al concertpianist, die overigens tragisch eindigde met een verlamming aan een vinger; hij was een hoogstaand componist en hij was een charismatisch schrijver over muziek. In dat opzicht is hij een rolmodel voor mij.'

Opera
Maar Schuman was niet de allereerste muzikale liefde van Biss, zoon van de violisten Miriam Fried (in 1971 de eerste vrouwelijke winnares van het Koningin Elisabeth Concours) en Paul Biss. Die eer komt een opera van Verdi toe. ‘Ik was zes jaar toen mijn vader - behalve violist was hij ook dirigent - ‘Rigoletto' dirigeerde, en ik overdrijf niet maar ik kende iedere noot van die opera, écht waar. Ik hou nog steeds van dat werk en soms heb ik nog wel eens een discussie met collega's die dan zeggen: o Rigoletto, dat is bepaald niet Verdi's beste opera. Dan kan ik behoorlijk kwaad worden, want ik ben er nog steeds helemaal weg van.' Zanger wilde de zesjarige Jonathan vervolgens toch niet worden - ‘ik heb geen zangstem, al hou ik enorm van zingen' - en dirigeren was ook niet zijn eerste gedachte, maar waar is dan de dramatische theatraliteit gebleven na zijn zesde? ‘Regelrecht in het pianospelen,' zegt Biss zonder aarzelen. ‘Drama is een vitaal onderdeel van elke vorm van muziek maken. Als ik pianoconcerten van Mozart speel dan is het theatrale altijd sterk aanwezig. Extreem gesteld voel ik dat ik een personage oproep. Maar zelfs als het niet zo expliciet is, als ik meer een stemming creëer in klank, zelfs dan laat ik die theatrale impuls nooit los.'

Dat Jonathan musicus zou worden was al vroeg duidelijk. Nooit heeft hij een andere ambitie gekoesterd. Zijn eerste concerten speelde hij op zijn twaalfde. Zonder het ooit hardop te zeggen wist hij dat dat zijn leven zou worden. Het voelde normaal, maar het maakte hem op school tot een buitenbeentje. Niet eens omdat hij zo serieus piano speelde, maar omdat hij zo serieus was in álles wat hij deed. ‘Dat maakte mij zo anders. Ik speelde kamermuziek met conservatoriumstudenten toen ik een jaar of dertien was. Ik was dus zeker niet geïsoleerd. Ik had alleen niet zoveel vrienden onder mijn klasgenoten.' Maar hoe kwam Jonathan Biss achter de piano in die strijkersfamilie, waarin ook nog een grootmoeder celliste was? Was het zijn eerste verzetsdaad als kind? Waarschijnlijk omdat zijn oudere broer piano speelde, maar hoe die ertoe kwam weet eigenlijk niemand meer, vertelt Biss. Zijn moeder beweert dat het enigszins aan haar aandacht was ontsnapt dat hij achter de piano kroop. En dat hij vervolgens ook nog heel goed werd - al was hij zeker geen wonderkind - had ze ook niet direct door. Zijn interesse in muziek vonden zijn ouders heel gewoon. Ze dachten dat ieder kind dat had. Het pakte uiteindelijk goed uit, want nu speelt hij met zijn moeder kamermuziek. Had hij viool gespeeld, was het zeker moeilijker geworden. Dan had hij met zijn ouders moeten concurreren en dat is ‘lastig bij het opgroeien'. Ze zijn - ‘gelukkig' - ook nooit zijn muziekleraar geweest. Dat zou de relatie met zijn ouders ‘beslist ingewikkelder hebben gemaakt'.

Toch had hij wel zijn eigen onzekerheden te overwinnen. Toen hij pas op het conservatorium kwam, was hij ineens omringd door mensen die ongelooflijk goed speelden. Dat was behoorlijk intimiderend, maar de twijfel die daarop losbrak, speelt inmiddels niet meer zo'n rol. Niettemin voel je als uitvoerend musicus altijd dat de muziek van een veel hogere orde is dan jouw manier van spelen - hoe goed ook - kan waarmaken, zegt Biss. ‘En dat is meteen ook het mooie. Het is een privilege om muziek te spelen die zo'n diepgang heeft dat je er mee blijft worstelen. Het is prachtig om je leven lang een ideaal na te jagen dat alleen maar in de verbeelding bestaat. Je reikt om er dichter bij te komen, maar je weet dat je streeft naar het onmogelijke. Naar iets dat ontsnapt en altijd net buiten je bereik zal blijven.'

http://www.intermusica.co.uk/artists/piano/jonathan-biss/biography