Ameling, Elly
2008-02-21 10:13:59
Hulde aan Elly Ameling
De 75ste verjaardag van Elly Ameling, op 8 februari, wordt in stijl gevierd. Voor een omvangrijke, 5 schijfjes dikke cdbox hebben Decca en Philips de mooiste opnamen uit hun archieven samengebracht tot een passende hulde aan de stersopraan.
door Willem Veldhuizen
Voor de Romeinen was het ‘Nomen est omen’ een serieuze, mythische waarheid. Het werkwoord ‘amelen’ betekent volgens Van Dale ‘lang en vervelend over een onbeduidende zaak spreken’. De substantivering ‘ameling’ had Neerlands grootste liederenzangeres klassiek kunnen vervloeken. Maar een vaderlands spreekwoord komt Elly Ameling te hulp en ontzenuwt moeiteloos de antieke spreuk: uitzonderingen bevestigen de regel. De ter gelegenheid van haar 75ste verjaardag heruitgegeven opnamen hebben niets te maken met ‘amelen’, integendeel. Zij leggen getuigenis af van een uitzonderlijk talent dat vele tientallen jaren aan de top stond van het internationale muziekleven. Decca en Philips hebben voor hun felicitatie-uitgave geput uit hun rijke archieven. Zo is een verzorgd en representatief beeld ontstaan van de verfijnde zangkunst van Elly Ameling. De collectie wordt als het ware omarmd door Bach. Ameling opent met vijf aria’s van de grote Thomascantor om op de laatste schijf met twee cantates en enkele losse aria’s van de meester uit Leipzig te eindigen. En binnen deze omarming wandelt ze door de muziekgeschiedenis en komen Vivaldi, Handel, Haydn, Mozart, Schubert, Schumann, Brahms en Wolf ruimschoots aan bod. De aria’s uit de Matthäus en Johannes Passion, respectievelijk opgenomen in 1965 en 1976, hebben niets aan frisheid en religieuze zeggingskracht ingeboet. Hoogwaardige tekstdetails en grote concentratie maken deze uitvoeringen tot schoolvoorbeelden van dienstbare zangkunst. Dat er op het Internationaal Vocalisten Concours in ’s Hertogenbosch van 1956 speciaal voor Ameling een bijzondere prijs in het leven werd geroepen, ‘Eerste Prijs cum laude’, is niet verbazingwekkend. Vol dansende coloratuurzwier zijn de fragmenten uit Vivaldi’s ‘Juditha triumphans’ en de aria’s uit Handels ‘Messiah’ die daarop volgen zijn volmaakt lyrisch. Wie het voorrecht heeft gehad te mogen bladeren in een partituur van Ameling weet hoe exact de zangeres te werkging. Alle mogelijke tempo- en expressieaanduidingen verrijken het gedrukte notenbeeld met een klare visie. En binnen deze minutieus uitgewerkte interpretatie kon de zangeres zich zo bewegen dat het levend en tintelend bleef. Met zeven liederen van Joseph Haydn staan we aan de wieg van het Duitse kunstlied dat in de negentiende eeuw zo’n enorme vlucht zal nemen en waarin Ameling haar misschien meest beroemde proeve van geïnspireerde bekwaamheid zal afleggen. Tussen de tamelijk arcadische teksten is vooral ‘Geistliches Lied’ van een devote, intense intimiteit. Het lukt de zangeres en haar begeleider Jörg Demus meteen alle aandacht van de luisteraar af te dwingen en dat moet, want er is in een lied weinig tijd om een niet optimale start goed te maken. Demus’ intellectuele en emotionele levenslange fascinatie voor de Weense Klassieken is hier een muzikale factor van onbetaalbare betekenis. De kwaliteit van de begeleiders zegt overigens veel over de klasse van degene die begeleid wordt. Ameling werkte uitsluitend met de beste dirigenten en pianisten samen. Haar interpretatie van Mozarts ‘Exsultate, jubilate K165’, begeleid door Raymond Leppard en het ‘English Chamber Orchestra’, is, wederom mede door de flitsende en stuwende visie van de dirigent, nog steeds een van de mooiste opnamen van dit werk. Na liederen van Schubert, Schumann en Brahms eindigt deze collectie met twintig liederen van Wolf en met deze laatste componist is het doorgecomponeerde lied een feit. Schubert had er een profetische blik op geworpen en Schumann en Brahms hadden toch weer vastgehouden aan de afgeronde melodie. Bij Wolf gaan lyriek en dramatiek een nog geraffineerder huwelijk aan dan bij zijn voorgangers en wordt de pianobegeleiding subtieler psychologisch uitgerafeld. Ameling en haar pianist Baldwin zorgen voor genuanceerde emoties en voor opperste tekstbeleving en muzikaliteit. ‘Das Lied vom Winde’, om een enkel voorbeeld te noemen, is betoverend feeëriek. Het is mysterieus en ongrijpbaar concreet in zijn retorische vraagstelling. Beide musici voltrekken een wonder. Op de laatste cd die, zoals ik schreef, is gewijd aan de ‘omarmende’ Bach, is er nog plaats voor zes toegiften en wel uit de Franse literatuur. Dit zijn opnamen van een zangeres rond de vijftig die artistiek nieuwsgierig is gebleven en die tot een ongeëvenaarde verstilling en speelsheid in staat is. Een prachtige set, met excuses aan de Romeinen!
Elly Ameling Aria’s en Liederen Philips 00298 4800542 5CD/081401VKZ
http://www.dutchdivas.net/sopranen/elly_ameling.html
